zywaw na smatu 播種祭

作者:林純桂＆素伊多夕

aring sraral Tayal hiya ga maki sa rgyax, nanu yasa stama rgyax mqyanux ru tqsinuw sqyanux nha. muci nanu mqumah qu Tayal hiya ga tmutu（tlahuy), gmeh, lmom, mlbak, tmubux, gmahing ru kmloh. zik nqu musa mnayang ga musa muyaw squ rrgyax, qenu qu pinnyangun ta. ’lwan nha lga bilan nha sm’atu mnayang ha. nanu san sm’atu mnayany? ana mopuw ini ga mopuw sazing qara kinlabang nya, pnyangun ru mnayang cikay, bilan nha qmuqun syan nha ququn, san su kya lga ungat squliq hmut tbang mnayang la, muci kya gaga Tayal.

自古以來泰雅族就生活在山林之間，靠著山林進行農耕以及狩獵的自足生活，我們泰雅族的農耕生活有墾荒、 砍伐、解開(樹枝的分解)、焚燒、整理、播種、除草(疏苗)、收割等階段。在墾荒之前，族人會先行尋找新耕地，找到之後先將新耕地做簡易的除草動作，範圍大約十至十二步之大，並在此處做一個十字形標記，其他的族人看到此標記，知道此地已經有人要使用，就不會刻意去侵占，這是我們泰雅族的一種生活規範。

mmnayang qani ga nyux ungat qu guqi ga yasa mnayang ta giqas na rhiyal, mnayang ga qutux hlahuy siy pkzikiy mnayang. maras soki ru karoh siy bleqiy mqumah k’man nya, kya qu khit na qhuniq ttun ru hakun qu gamil nya. qthuy na qhuniq ga ini nha galiy sa, blequn mqumah kwara. masoq mnayang lga tmutu (tlahuy) la, sa san tlahuy ga, Tayal sraral ga ini gayaw qhuniq, ungat qu hrhil uziy, kragun qu qhuniq ru ttun qu qara nya ru htagun rhiyal, san kya ga yasa ungat abaw nya smasaw, ini ttuy ga smasaw ini bwi wagi qu qmayah, ini uwah qu pinbahuw nya. tmutu qani ga splawa squliq ka lhbaw mkaraw, sazing ini ga cyugal hi, iyat kinqeri zihung na zyuwaw qu tmutu qani, yasa balay yungay mkaraw malup qara na qhuniq ktan, babaw cinntwan psqluyan mita kwara qhuniq ga qara nanak, ungat abaw nya la, smyax kwara qu pinyangan.

在沒有新耕地的情況之下，我們泰雅族才會進行墾荒，首先會找一塊樹林，將雜草以及細小的樹枝連根拔起(此為在樹林下的除草工作)，粗根的樹木就留下，接著繼續砍大樹枝，早期因為沒有砍伐的工具，所以無法砍倒大樹，族人就會爬到樹上，將主幹外的枝條一一砍掉，耕地才不會被遮蔭住，因為土地一旦被遮蓋，農作物就長不出來，即使長出來也長得不好。砍伐樹幹的工作，需要身手輕盈、動作靈巧的人來幫忙，所以該家族的長者會請至少二至三個人一起來幫忙，因為砍伐的工作，並非任何人都做得來，爬到樹上的族人，必須能像猴子般，可以輕鬆的在樹上爬來爬去，當所有大樹的支幹砍完之後，再往天空一望，頓時一片光明，因為沒有樹葉遮蔭農耕地了。

「gmeh」 qani ga hnutaw na tmutu qara qasa qu ggayun kmut, kneril ru ini qbaq mkaraw na mlikuy qu mtzyuwaw, siy tgyuciy gmegay kmut qu hnutaw na tlahuy qasa. qthuy nya ga galan nha qhuniq pnhun ttun mlikuy ru s’utu binah, wahan nha mpanga babaw nya, khi qara lga ggayun nha siy htagi rhyal, ini su gyahiy ga nyux siy hmut mkka hnutaw qara nya, ini baqiy mwah uzi. suqun gmeh ssa nya qasa lga siki mtnaq kwara qu khmay nya ru bilan smsyaw. smsyaw qani ga pitu ini ga mopuw qara kinlabang nya.

「解開」是將大樹上砍下來的樹枝分解開來，由一些婦女或者不善於爬樹的男子們負責分解這些枝條，樹上砍下來的樹枝，他們將砍伐後掉落於地面上的枝條，逐一分解開來，如果不把樹枝仔細解開，不但農耕地雜亂無章，即使樹枝乾了，焚燒的時候也無法燒乾淨，所以必須要將樹枝逐一分解到細小，再平均的鋪陳在地面上，焚燒時比較方便，避免造成後續工作的麻煩，至於比較粗的枝條，男子們會將它們另外置放，待一段時日後，再搬回家當薪柴用。砍下的草木整理好之後，就要在耕地周邊開出防火道，猶如長方形狀，每一邊的距離約有七至十步的寬度。

syagan qasa ga siki blequn kmagaw ini siy abaw,  mtlom lga siy khyal lmapa la, ini thyazi qmroq la! suqun smsyaw lga, siy spngi mkizyay balay tnaq lomun lga, musa kmal qalang lozi uwah rmaw mlahang puniq. ryax nasa plom saku san nha. mlom qani ga lama yunbi ruma, blequn nha smqaw qu ruma qruyux yan squliq qryuxan nya, hci ga payat magal hi lmom, musa t’aring a’tu lmom siy pr’iy lmom a’tu nya ru syaw syaw nya. nyux su pr’un lga yasa n_gyut tlom, kruru mwah kyahu tehok ska lga, ini nbah tlapa la. bang nya lga siy n_gyut musa ska, hopa yaw nya lga siy ringi klbil lmom la. nanak lmom qani mhtuw qu yana nya lga, maki nanak behuy nya, ana wagiq yana nya ga, wal siy nosi ciku ska puniq nya lga yasa masoq lmom.

防火道需要整理的非常乾淨，不得有任何的樹枝或樹葉，要不然焚燒的時候，容易延燒到周邊的樹林，到時候搶救也來不及了！所以必須確實的做好防火的工作，待樹枝完全乾燥後，就可以進行焚燒的工作，要進行焚燒的工作之前，一定要告知部落的族人，請大家一起來幫忙顧火，這是部落族人在燒墾文化中所形成的規範。焚燒前族人會先準備乾的竹子，將其捆好成一把作為取火種，火種長約過人的頭，若農耕地範圍較廣，就有四至五個人負責點火，從耕地的最上端開始點燃，每個人的距離必須相近，其他族人分別在四個周邊觀察火勢，當火勢逐漸往中間燃燒後，才逐漸從農耕地的最下方點燃，必須要使火勢往中間焚燒，火一點燃火焰自然往上焚燒，所以最下方的位置必須最後點燃，避免火勢蔓延。

ana ga mlom qani ga cyux nanak gaga nya uzi, ini siy bih ska wagi, ini ga kilux wagi. piyang balay gleng mlom ga, lingay na mziboq sasan, ini psyax kayal na, kya payat spung ru babaw kryaxan cyugal ini ga payat spung blaq balay, baha hmswa sl’uy cikay ru, ingat qu tlapa qmayah ta sraral hiya.

另外，火燒墾也有一定的規範，燒墾不能在日正當中或者大熱天進行，最好是凌晨天還未破曉時，或者是下午四點左右，因為空氣中有露水。泰雅祖先要進行火墾之前，也會跟祖靈祈求平安，說道：我們要在農耕地燒墾，祈求你們的庇護，讓我們不會有任何的危險和火災。所以，我們泰雅族人燒墾的方式不會造成森林的火災。

trang tlapa qu qmayah lga, kruma tayal ana cyux mtzywaw ga, siy nya laxi qu zywaw nya nanak, ru musa rmaw muyut puniq. ana qalang mung squ cyux tlapa lga si tbuci ming soki ru musa rmaw uzi. tringun nha kraya ru si lmay kmagaw te twahiq la, ru skbalay nha qutux tuqi lozi, lbangun nha cikay stuqi la. ungat qsya qu qmayah, si ga tayal nanak muzyut, stutu nha qara qhuniq ru slatun nha qu puniq qasa. masoq lga si koraw kwara squliq. aring sraral ga ingat iyan qu tlapa hiya pinbaqan nha balay qu lmom qani.

當農耕地發生火災時，其他的族人會放下手中的工作去幫忙滅火，連部落的族人聽到火災，也會自動的拿著鐮刀來幫忙。他們會先從火災處的上方清理乾淨，並且開出另一條比較寬廣的小路。農耕地沒有水可以來滅火，所以族人會砍有枝條的樹枝來撲滅火苗，等到火災滅完之後，每個人的身上都髒兮兮的。早期泰雅族的部落並沒有發生火災，因為族人對於焚燒的工作非常謹慎。

ini siy lgiy lbak ay! snaga nha minnxan mqwalax blaq kayal, raral hiya txan magap lga wal nya qwaxan kwara qu qbuli nya la. ini su snaga qwalax musa su lmbak sheloq ru qmtux nguhuw, siy koraw iloh kwara hi, wal qlwaxan lga blaq la. musa srmyut kwara abaw nya ga mlbak san kmal. lmom qani ini nbah siy stabung, thay kwara qu qni qara qhuniq yasa qu smryutun, s’utu qutux qutux utu ringun kraya mutu, n_gyutun lmom lozi kruru qu puniq lga, sruruw qu qara qhuniq, ana cipoq ini sthay la. suqun lmom lga san mita, wal siy hyuci balay ktan qu qmayah qasa. nanu qani qu mnayang ru pucing nya mlbak qasa ga ngasal nanak mtzywaw sa.

焚燒過的農耕地，不能馬上整理，必須等下過一場大雨，因為雨會將灰燼洗滌乾淨，讓灰燼沉入土壤中，待整地的時候，不會弄得一身灰頭土臉，而且燒過的木灰很容易嗆鼻，只要下過一場午後陣雨，就不會有這些情況。隔天或數天之後，再回到農耕地繼續將未燒盡的小樹枝重新整理，因為第一次的燒墾，不見得會將樹枝完全燒盡，必須再將剩下的樹枝一一的堆放，再做一次的焚燒工作，當火勢慢慢的燃燒時，族人會慢慢的將周邊的枝條往中間的火堆裡面放，最後將整塊農耕地燒得乾乾淨淨 ，農耕地變得非常乾淨又肥沃，因為第二次的焚燒工作較簡易，通常由自家人自行去完成。

babaw na wal lbkan qani lga baha hmswa syun squ twahiq qu sa na tbuxan pi! payat byacing ini ga smka kawas, kya qu helaw k’man nya qa san nha mbay, lmom mbay ga helaw tmubux, baha hmswa ungat k’man nya tmubux, siy say nqu payeh lga helaw balay pcyogun.

農耕地整理完之後，約過四個月甚至半年之久，新的農耕地才能開始播種，期間若有雜草生長，族人會用手去拔除雜草，再將乾草燒淨處理，等到要播種時，才不會花費太多時間去整理。

mtzywaw yan qani na zywaw ga s’usa nha kmayal qalang san nha muci, uwah rmaw cikay tmutu ru tlahuy ini ga lmom. nyux ta musa mlawa squliq qalang qani ga lama ta smi qwaw uziy. tlahuy qani me’a hici qu rhiyal ga kruma ini suqi qutux ryax, kruma ga sazing cyugal ryax siy tgyuci gmeh, suqun tlahuy lga gbyan plaw maniq kwara mnbu qwaw mcisan, iwal nyux ta pniqan qu nyux mwah rmaw qani, skut nha ngta uzi, bleqan nha pqaniq qani ga rmaw san nha. p’aras ga siki kya qutux yaba na pcyugun su ga, iyat thyayun qutux ngasal musa kmal bnkis muci, aki saku p’aras mtzywaw san. p’aras ga iyat sbayux, ini psyuki qu ryax. bnkis qasa musa kmal qalang la, kya qu lungan nha ga, ryax nasa lga musa mtzywaw smalit ru tbulun qu tunux na mequy, ini ga qara lomun nha. yasa san p’aras mtzywaw yan nasa ga ssmi qwaw qu cinngasal uzi, rama yunbi nniqun, qlyan ga mwah kryax, gbyan masoq mtzywaw qasa lga, mwah ngasal plaw maniq. nanu yasa qu p’aras mtzywaw. sbayux ga muci sa, qutux ryax isu qutux ryax psyugan su uzi, yan nasa ga sbayux san.

若要進行砍伐或者焚燒的工作，該家族的長者會先跟部落的族人尋求協助，而該家族也必須預備一些酒食款待來幫忙的族人，倘若耕地範圍很廣，一天無法完成，必須要二到三天的工作天，下午完工後，就會一起到該家族做餐敘，該家族的婦女們就會將準備好的酒食，端出來一同享用，甚至於殺雞殷勤的款待他們，另外，還有一種性質是純粹義務性幫忙，這時該家族的長者可以先跟部落耆老商量，是否可以請部落族人一起來幫忙，因為這些工作，自家人是無法獨力完成，耆老會將這件事告知部落後，有心幫忙的族人，當天就會自動前來幫忙，這是不用換工的，在部落裡，經常可以看到這樣的互助行為，當完工時，大家共同分享酒食，彼此分享生活，增進彼此情誼。另外我們所稱的換工，就是工作的時候，可以進行換天，例如今天到你這兒幫忙，改天你再還我一天的工作天。

rhyal qani ga ini siy ptnaq inkyasan nya, kruma pquyaw iyan ngungu nya mgyay qu uraw nya ga syan nha nqari. sgwayaw nha qhuniq iwan mryu kinqthuy nya, s’su qu qhuniq ru lbangun nha qmryang iwan nyux qryagan. siy nha pr’i yasa qu qmroq rhyal, ini sluliy qu uraw nya la. qutux uzi ga haga qani ga, siy ga maki bbtunux mnangi kmagaw btunux uzi. blequn nha kbalay puqing nya ha, sinbnxan ru syun kya qu puqing haga phgan ru nyutun smi qnaniq nya. qnaniq haga ga syan sa qsahuy nya, phaga ta btunux ga sqyagun te qsahuy, syan qnaniq lga yasa smru. qnaniq ga yasa tekuy btunux smi ta haga ga yan na takuy te qsahuy ini si uraw baha mswa uraw ga mqwalax lga t'mu la blequn su phaga ana pira kawas ini hiriq hminas squliq baqun nha muci haga na ima qani, b'nux qu pinhaga qasa syan nha kzyay abaw loman syup lga pmiyon nha twin musa qmayeh mkbway twin mhqya qmataq twin blaq balay qslyaq kruma ga miyon nha thkun uzi ana ga syun nha syaw sa baha mswa hopa qu yaya nya pkragan nha qhuniq mkbway lga qyutun nha saqet qthuy qhuniq ga kragan nha san nha mamu ,yasa ini qeway pinbahuw.

早期的農耕地不見得都是平緩的坡地，有些斜度比較大，族人就會用圍籬的方式來處理，第一種是將坡度較大之地，用木頭做成樁，木頭的大小約為小腿般的粗細，每個木頭間距相等，並且一一排列整齊，再將一根根較長的木頭橫放其上，如同圍籬的方式，可預防土石流的問題。另外還有一種是用石頭砌成的，但是農耕地裡面必須有石頭，才可以將農耕地的大、小石頭撿拾乾淨，在砌石之前，族人先將地基整平，排列石頭的原則是將石頭排向內部，從外側看過去石頭是傾斜於內部，再將小石子放置其上，並且不斷地做壓平的動作，使間隙逐漸變小，石牆就會更穩固，但不可填入泥土，因為只要一下雨，泥土就會被雨水沖刷形成凹陷，石牆就會容易倒塌。完成了砌石的工作，上面可以堆放乾燥的樹葉以及雜草及樹枝，再予以燒盡，上面就會形成土肥，可以種一些瓜類植物，尤其是土黃瓜，當藤蔓攀爬石牆上，纍纍的瓜條懸掛岩壁，煞是好看，工作之餘，族人又可以摘食當零嘴，生津又止渴。早期族人所砌成的石牆堅固又耐用，若沒有刻意損壞，一般可以長期置放也不會倒塌，若有人經過該耕地時，會說：這是某某人的石牆，表示此地為某某人的耕地。此外，農耕地的周邊也可以種植莢豆，因為莢豆的藤蔓繁殖力強，枝葉比較茂密，族人不會將它種植在農耕地的中間，而是種植在大樹旁，讓它攀爬在樹上，採收時可以使用彎刀將它摘下，或者爬到樹上徒手採收。

qmayeh raral ga stama squ ranga nahyal. ranga na hyal prkyas qu hyal qani.ini kiyan kinbahan qani smi xiryo,xiryo ga ke Gipun. Tayal ga ranga san nha ,baha hmswa rranga na hyal qani. xiryo ga qaya na kinbahan. ungat raral hiya. tmubux ta trakis ru pagay qani ga. rngan nahyal nanak.wal ta nayang. lmom. kwara yaqeh na kwiy ga wal hoqil kwara nlom ru sabax nya qasa maki rhyal.yasa qu ranga nya. memaw tgyumu mtasiq tmanguw qu yaya na trakis ru pagay. kbway lga btenux balay bway nya. iyat snyan xiryo ay qasa.

早期的農耕地都是自然肥，沒有所謂的「肥料」，「肥料」是現代社會的產物，早期族人收割之後，會將所有留下來的枝葉、雜草、根莖，焚燒乾淨，焚燒之後所形成的灰燼，就是最天然的有機肥，這時，土壤中的所有害蟲一一被消滅，所以，早期族人是完全沒有施放任何肥料!再一次種植農作物時，就會長出肥美又結實的果實。

yasa ini nha snaga bsyaq qu qmayeh qani, n_gaqaw ga blaq balay, nqumi ga blaq uzi, nqumi kawas ini ga nqumi sazing kawas lga ini pyang blaq la. kya qu kmuw lga, qumi cyugal kawas tbubun nha uzi . ana ga nyux qhlun cikay la. sa muci sqani ga---bsyaq iyal qu hyal lga ungat qu pranga na rhyal la. ini kiyal kinbahan smi xiryo. ana su pira kawas. qani giwal nyux tmikom rhyal. phoqil rhyal.siy ktay mngihuy kwara qu hyal la. Tayal ga ungat muci musa mngihuy qu rhyal. spngun nha nanak insuna na hyal, ini nha sqnuci. lungun ta ke ga ini sqzinut hyal qu Tayal hiya, baha mswa. rhyal qani ga krangi nha yaya mita. khangan nha balay suqun kmloh lga. yaya na trakis ini ga yaya pagay  qani ga qmahun lozi. 'bayun kwara lozi syun sa 'law na ke ga mqumah hbetun kwara yaya na trakis ru pagay. s'utu ru lomun, qasa ga qutux na ranga lozi.

新地是最好的，第二年或者第三年的也不錯，通常到了第四年，土地的使用壽命已經很勉強，有時懶得再尋找新耕地的族人，就會再繼續延用，但是長出來的農作物就不是很理想。現在使用化學肥料之後，一塊地可以不斷的重覆使用，因為是靠化學肥料來養地，造成土壤的酸化，破壞原有的土質，土壤都變成死土，泰雅族是不會破壞土地，族人會按照土壤的氣息進行耕作，絕不會有酸性土壤的問題，泰雅族人視土地如母親般看待，因為大地滋養生物，族人珍惜土地，懂得愛護並永續經營土地。

tayal sraral ga ungat muci qmasu rhyal,siy ktay qpzing su nanak, pira qu pincyogan su ga pira qu guqi su, yasa qu rhyal su la.kruma khmay qu laqi qnyat mtzywaw ga cingay qu guqi su uzi, guqi su ga guqi su krryax la.nanu siy ga pyugun su squliq, yasa qu rhyal su la.kruma khmay qu laqi qnyat mtzywaw ga cingay qu guqi su uzi, guqi su ga guqi su krryax la.nanu siy ga pyugun su squliq, ima lalu？blequn nha miru, ana ga piyux balay pincyogan bnkis sraral, wal galun mlahang qani,ana san nanu  mnglung ga mngihuy balay inlungan.

早期泰雅族的祖先沒有劃分地界，是按照自己的努力，你可以做多少就可以有多少土地。有些族人家中人數多，且辛勤的工作，就會有比較多的土地，是你的耕地永遠就是你的耕地，但有些耕地會和族人交換，但必須事先談妥。族人會種一些樹或者推放一些石頭作為土地的界線，耕地的最上方會做砌石，所以早期是依照自己的努力來獲取土地。自從日本人離開，由國民政府治理台灣之後，才有劃分土地的政策，如你有多少土地？土地是誰的？他們都很清楚的書寫與鑑定。但是我們有很多祖先辛苦所開墾的土地，都已經畫為國有土地，想一想，內心很心酸的。

te tzyu byacing ga masoq kmloh trakis ywaw na qasa ga pmyon nha ngahi uzi tehok qmisan lga, galun qu ngahi la nyux su musa tmubux lozi ga yasa qlahan la 'san qmulah qu ngahi, galun kwara qu ngahi ru kwara gami nya yasa san qlahan ana ga lgun cikay qu abaw nya galan su yaya babaw nya,thayun syan binah, soqun qmulah mkzyay lga lomun, yasa nyux manga hyal, memaw hzyuci balay san kya pagay ga te magal byacing tbuxun, te mpuw qutux byacing lga kmloh kruma hyal pagay qasa p'yugun sa hyal trakis,baha hmswa te mpuw qutux byacing klhun qu pagay,lgon sazing byacing ana bsyaq ga cyugal byacing, k'man lga san mbay la san sqani mtzywaw ga ini k'uguy mtzywaw ini laxiy qu ryax nyux nha blequn mkuw qu gaga na ptzywaw na mqumah mbay qani ga ini n-gay krhiy na k'man krhiy qu k'man lga, ana su bayun wal rema mhutaw qu rhiy nya lga, tmubux su trakis ru pagay hbku kwara lga mnuqu su mahing la, nyux muci sqani gaga kinlahang na k'man yasa qu sngusun na mbay pi!kwara qani ga pqumah na ita Tayal.

六月小米收割之後，就可以輪種地瓜，到了冬季就採收，倘若土地還要再利用，就必須將地瓜所有的根莖都拔除，祖先的說法叫「qlahan」， 但要留下些許的莖葉，之後再採收做為「種苗」，農耕地經過這樣的方式處理，農耕地不但整齊又很肥沃。旱稻約在五月播種，十月底至十一月就可以進行收割，有時旱稻的土地可以和小米的耕地進行輪種，十一月底旱稻收割完之後，約莫兩個月的時間就可以開始整地，二月份又可以繼續播種小米，祖先的輪耕制度，不會造成荒地，因為土地一旦荒廢，又要再重新整地，費時又花工，所以族人是用智慧來善待土地，按著大自然的節氣，種植不同的農作物，通常農耕地不會等到雜草叢生或者雜草結種的時候才去整理，因為草種一旦掉落土壤裡面，等到播種發芽時，就分辨不出草苗、小米苗或者是稻米苗，處理起來更繁雜，所以，族人會特別注意節氣，這是族人在耕種文化中所建構的生活智慧。

sraral ga piyang balay nniqun na Tayal ga trakis ru ngahi sehuy, ungat qu pagay hiya, knwan qu maki qu pagay ga ini qbaqiy maki qutux pqyon na mhuw raral muci: maki qutux ryax ma,mtama ngasal qu squliq,ktan nya qutux qoli hnyan maras qutux bway pagay, qoli mita squliq lga mgyay la, galun nha qu bway pagay ma. wiy.nanu qani, tboxun nha ma,sa tenux bway qani, bway trakis ga cipoq kt un nya mga yal na trakis uziy, yal musa mami haziy muci ma,tbuxun nha lma,siy n_gyut cingay, aring kya qu maki qu pagay qani lma. qani ga pinqyon na bnkis sraral, kuna kahul suruw silung ini ga kahul squ skmayun ma. qani ga pagay mma san. pagay slaq ga cinbaqan na Gipun qasa hiya la.

早期泰雅族的主食是小米、地瓜、芋頭，並沒有沒有稻穀，而稻榖到底是什麼時候引進部落，已經無法考究，經部落耆老的說法是在好久以前，在一個部落裡，某一天一家人在家裡聊天，突然不知從哪來的老鼠，嘴上竟然叼著一隻穀穗，老鼠一看到人，就驚嚇的將穀穗放下急忙逃跑，族人就將穀穗撿起，並說道：咦!這是甚麼?穗粒比小米大喔!他們就拿幾粒放在嘴裡咀嚼，覺得應該可以食用，於是，將剩下的穗粒播種在農耕地上，從此以後，稻米就逐漸在部落繁殖。祖先揣測著稻米不曉得是從海的那一邊來？還是從平地移植來的？這是以前祖先流傳下來的傳說，而現今所食用的稻米，是日據時代日本人所教導栽植的農作物，泰雅族早期都是種植旱稻，而且是種植在旱地裡，而並沒有水田。

muya ngahi sraral ga ini prgyax. ngahi mma san. siy mhiy qmayeh ,prgyax qani ga kinbahan snulun na kmukan la.yasa san nha ngahi pinryaxan. muhi ngahi ga. mha pinryaxan rgyax qasa ini si rgyax nya. miyan sa kiy nya. yal qutux lilyaq kinqruyux abaw nya, lga tragan uraw la. yal qani ga pinqbaqan kmukan sa. ngahi tayal ga. musa su tngahi ga. kbalay ta kihuy iyat payeh. qesu blaq klayun kihuy. situ qhuniq nya. payeh ga truqun su kwara gamil nya la. kyutun ta tunux na  ngahi, ginnalan qasa ga blequn mumuk uraw.babaw nya lga mhtuw lozi qu ngahi nya. wal su galun qsuyan nya sswe nya lga tgyutun magal lozi, muya ngahi tayal qani ga. siy tgyut maki qu ngahi nya. ini siy hmci hmiriq sq'yu nya. ngahi ga aring te cyugal byacing ru tehok te magal byacing miyon. blaq balay ga te magal byacing. ini myoy qmisan ngahi hiya. tmring sa qmisan (te mpuw byacing) lga galun skun la. cqyun su magal lga pzitan ru sknux la. ngahi pinryaxan ga siy spngiy wal smi hi kwara lga siy nha tbngiy magal kwara la.

早期族人種植地瓜時，就會直接種在農耕地裡，不像現在種地瓜時，必須要堆成一排排的小山丘，採插枝的方式，將藤莖插入小土堆的斜邊，而不是種植於土堆的上端，等到莖葉長到約一個手臂的長度後，還要再次堆土，類似這樣的種植法是跟漢人學習的，而泰雅族是直接種植在農耕地上，等到要採收時，用九芎木製作一個小木桿，因為九芎木的木質較堅硬，而不會使用小耙子去挖掘地瓜，因為耙子容易傷到地瓜的根部，族人用小木桿小心的挖出地瓜，將連於地瓜上的莖頭，再次掩埋於土推裡，並逐一尋找可摘取的地瓜，但不破壞根部，這樣地瓜可以按著大小逐一成長，任何時間都有地瓜可以採收。地瓜在三月就可以種植，最適當的種植時間是五月，冬天較不適合種植地瓜，等到要入冬就必須採收完畢，放入倉庫儲存，若太慢採收容易蛀蟲並發臭。現在種植地瓜，通常會視地瓜的熟度一次來採收，而不再像從前會依照地瓜的生長情形逐一採收。

sehuy hiya ga. maki sa ska qu cina nya, maki syaw qu bwan  nya. ini hriqiy qu bwan nya hiya. siy bleqiy magal qu cina nya. blun uraw qu bwan nya lozi. bwan nya qasa yasa galan ghap babaw nya. kya qu tenux nya ga. tgyutun nha magal uzi. muya su ga babaw qasa miyon. tngan cikay quru nya. siy ktay sqleh qu quru nya lga. baqun sa tnaq galun qu sehuy la. trang tmubux trakis ga mixon uzi. tmring qmisan lga ana galun ru skun la. bwan nya qasa skun uzi. tehok ryax miyon lga. yasa miyun. sehuy ga cingay kryanan nya uzi. Libuk ga qurom qu quru nya. ini tmmay maniq sa. kkwiy qolu niqun. pglun nekil smxu ga sokan ru mrngil balay. Kluhuw ga kluw ru qruyux tumaw nya plquy hi nya. qahan ga mhebung hi nya, miyon ga cingay balay uyuk nya mhtuw, siy nha say qahan smlalu la. qtaqun ga. cikuy qu hi nya. trang maki Gipun mga yasa galan nha ayang miso .siy tmmay maniq ga sblus niqun ini kiyal sehuy balay sokan. sa san qtaqun uzi ga. ana qtaqun maniq mga ini kkwiy ma. Paywan zok ga kyakan nha. krangi nha bonaw naniq,qani ga pmiyon sa rgyax sehuy rgyax san,kinbahan lga pmiyon sa slaq la,myon slaq ga tenux qu bway nya,ana ga Tayal hiya ga ini muya sa slaq pmiyo nha qmayeh.

芋頭葉柄的基部長出果實之後，還會再生出子芋，族人將母芋採收後，將子芋用土覆蓋，等較成熟之後再來採收，留下的子芋，就是將來做母種用。當芋頭的莖葉呈枯乾狀時，就表示芋頭成熟了，當播種小米時，也是種植芋頭的時節，芋頭的種類繁多，如Libuk它的莖呈深紫色，這個種類不能單吃，必須要和糯米一起搗成芋頭糯米糕，搗出來的米糕香Q又黏密；Kluhuw這個種類的果實呈橢圓形，果肉是白色的；Qahan的果肉是呈米黃色，因為Qahan種下芋種之後，周圍會長出很多的子芋，猶如多胞胎狀，因此而得名；Qtaqun的果實較小，日據時代因日本人喜歡將其料理成味增湯來食用，加上沒有芋頭的香味，直接生食也不會覺得喉頭癢，因此而得名，排灣族會將它烘乾當零食吃。這些種植在旱地的芋頭叫做旱芋，現今多用水耕式種植法，所以稱作水芋，水芋果實較大且收成快，但是，泰雅族的部落還是喜歡種植旱芋。

trakis ga cingay balay kryanan nya uziy, Bsinuw qani ga tenux cikay bway nya,niqun myangi na squli qma, purun nha okay.Nqara qani ga ubuy hekil,sa san nqara ga tqara llyuw nya.Nbaqu qani ga syun qwaw ga sokan balay qwaw nya.Nyungay qani ga ubuy hekil, giwan qba yungay inkyasan bway nya. Nwiwin qani ga ubuy plhay, galan tmmyan ga blaq balay. Bukil qani ga stpaq nha hekil,mrngil balay. qutux uziy ga nyoyay lalu nya,ubuy plhay,ini ktay misu la.mhuw raral maniq nyoyay mga ini koyay squliq,slokah nha ma, yasa san nha muci nyoyay. aring ta muya pagay slaq lga ini ta tubux trakis la,cingay balay wal mpyut la.

小米的種類也繁多，例如:Bsinuw的米粒比較大，可作為養生用，將其熬煮成粥，對長期身體虛弱之人很有幫助；Nqara是屬於糯性，因為穗端呈岔型，因此而得名；Nbaqu也具有糯性，適用於釀酒，可釀出香醇可口的味道；Nyungay也具有糯性，因米穗長得像猴子的手掌因而得名；Nwin不屬於糯米，適用於醃肉；Bukil是具糯性，可製作香Q的小米糕，因米穗會長毛，因而得名。另外，還有一種稱作Nyoyay，現今已沒有人種植，聽部落耆老說，吃了Nyoyay之後，身體就不再虛弱，是屬於可以強健的食物。自從種植水稻之後，嫌少有人播種小米了，因此，有一些小米的種類逐漸在部落消失，實為惋惜之事呀！

wal soqun mnayang ini ga mqumah qu rhyal lga,ryax tbuxan lga kbalay gaga sm, atu la.nanu qu sm'atu ga, giqas na kawas musa t'aring mtzywaw. sa san t'aring mtzywan ga, t'aring tmubux trakis. trakis hapan ta lga s'agal ta payeh muka cikay uraw, yasa san tmubux trakis. baha hmswa trakis qani ga  pyang qnaniq pqyanux na Tayal.kbalay gaga na sm'atu, mahuw trakis ru smyus ga, trakis qu spngan. ptubux trakis ga kbalay gaga sm'atu, obeh klhul qu trakis lga kbalay gaga san mahu trakis,  wal klhul qu trakis, pskun khu lga kbalay loziy  gaga san smyus.yasa spngan balay qu trakis qani. wal ta mhngaw qutux qmisan ru,nyux ta,musa t'aring tmubux trakis  giqas kawas qani.siy ga kbalay gaga sm'atu ha.wal soqun kbalay gaga sm'atu lga,yasa mrraw tmubux, ini ga tbuci qutux  qutux ngasal tmubux trakis qmayeh.

開墾除草的工作都結束之後，族人就可以開始播種了，在播種小米之前，必須先進行播種祭。什麼叫「smatu」，這是「重新開始工作」之意，一年最開始的工作就是播種小米，播下小米的種子之後，再用小耙子，稍微用土覆蓋，這就叫做「tmubux trakis」，從前泰雅族的主食是小米，所以泰雅族的歲時祭儀也是按著小米的時令來進行，如播種前要作播種祭；收割前要作摘穗祭；儲藏前要作感恩祭，由此可見，小米對泰雅族來說意義非凡。經過一個冬季的休耕，要開始一年的工作，播種小米要先行作播種祭，做完祭儀之後，方可在耕地裡播下種子。

sm’atu piyang sngusun na ke ga t’aring mtzywan mha ni musa ta t’aring kmloh ga, sm’atu kmloh san  kya qutux kkayal uzi ga mahuw trakis, ini ga mhuw  trakis san uziy, yasa t’aring ta mtzywaw nanu ga  sm’atu san kmayal. qutux kawas te glang mtzywaw  ga tmubux trakis ru, yasa siy nha say sm’atu qu gaga qani.

「sm’atu」真正的意義是「最初」或「開始」之意，要開始收割稱作「sm’atu kmloh」也叫「摘穗祭」，此外，剛開始工作也可以稱作「sm’atu mtzywaw」，所以，工作最初的動作稱作「sm’atu」，一年最初做的工作就是播種小米，所以，「播種祭」也就稱作「sm’atu」。

zik na musa smatu qani ga pzil ha, nanu qu pzilun qani ga, te qutux ga puniq.baqun ta ita Tayal sraral hiya ga qmayat ta puniq, ini ta yuciy qu puniq, baha hmswa ini hmci muluw qu putung, tbah milaw uziy ga magal balay ryax. kruma ini pnbaq ru muyut qu puniq lga, musa ta milaw squ  qalang. qlyan musa ta mtzywaw hga, blun qbuli qu  qotun qhuniq, gbyan mwah ngasal lga gyahan qu qbuli yupan su lga cyana qu puniq loziy. yasa ka qmayat puniq Tayal. siy tehok zik nqu kbalay gaga sm’atu yasa yutan nha qu puniq, taring mnahu giqas na puniq. ptzywaw su zywaw qani ga,san lama kma kwara qu qalang mha: ryax nasa ga kbalay sami gaga smatu san. ana qalang baqun nya pkalay simu gaga smatu ga. ini uwah cisan ngasal, ini pbkan puniq uzi la. ana ita uzi ini ta usa milaw puniq qalang, ini ta usa cisan ngasal nha uzi. ini baqiy siy tbah mwah qu lpyung. twahiq qu pkngyan ini thuyay tbzyeh lga, lpyung qasa siy gluw cinngasal maniq, wal soqun kbalay zywaw ru wal sbin stanux sbilun qu tanux nya qasa ma, nanu sa ga wal mluw maniq magal qoyat qoyat qasa  ga sbilun nya cinngasal qasa ma. yasa musa ngasal  nya nanak la, qani ga qutux nqu gaga uzi. sobeh ga baqun nya nyux kblalay gaga ga siy usa ngasal ha, ini ru mrangaw cinngasal qasa Tayal hiya ga baq nanak gaga, ini spiyang hmirinq gaga.

  播種祭之前要先做pzil「挪移」的工作，要如何做挪移呢?首先是火，早期泰雅族就有養火的習慣，因為火種很難取得，要重新取火也很費時，一不小心火熄滅了，就必須到隔壁鄰居借火(火把) ，白天外出工作之前，會將火用木灰覆蓋，因為早期燒的是段木，所以不容易熄滅，傍晚回來將木灰抖掉，再用竹子或樹枝放入段木中，吹一吹，火又會燃起，日復一日從不間斷，這就是泰雅族的養火文化。若進行播種祭時，必須要將舊火全部熄滅，然後重新攢火，具有「薪火相傳」之意，但是在進行「換火」之前，必須要先告知部落的族人何時要進行此儀式，族人知道後，屆時才不會莽撞的跑來借火，或者跑來聊天，除此之外，在進行換火的儀式當中，也禁止向他人取火，以及任何的交誼活動，族人非常重視這個規範，但是，當天若有從遠方的客人來拜訪，在不知情的情況下來訪，該家族也只能請他留下，因為早期交通不便，一趟路程甚遙遠，不便讓客人即刻返回，待儀式做完之後，大家一起共同用餐，第二天要返家前，必須要將前一天所食用的消化(如廁)完之後才可逕行離開。根據祖先的說法，因為經過儀式所食用的東西都是獻祭過的，所以會帶福份(幸運)，倘若客人未消化便逕自離開，等於將該家族的祝福都帶走了，此為挪移時的禁忌，族人絕不會刻意去觸犯任何禁忌。

 te sazing musa pzilun ga qatap, rom, heluk ru nuka na teloq. kwara qani ga skun nha  te wagiq, kruma ga san nha  smi khu, nanu qu san nha sqanu  sga, ini tringiy na llaqi ma. qani  ga maki qutux kkyalan na Tayal  muci: sa san ini tringiy qu qatap ga, iyat qatap na kwiy qu pinbahuw ta  ma. ini tringiy  rom ga iyat pzitun na kwiy qu  pinbahuw ma. ini tring heluk  ga hmeluk ta lga, giwal nyux kmahat mtzywaw lma. tmring  teloq nuka ga, baha hmswa nuka ga ini qwaxiy ru ini thkiy  uzi na, nyux ta tmring nuka lma ga giwal nyux ta sgleng mtzywaw lma, yasa blequn nha balay smku kwara qqaya qani,ini hiriq  gaga.

第二個要挪移的是剪刀、 針、梳子、生苧麻線，這些東西都要置放在高處，或者移至倉庫內放置，以避免讓孩子碰觸，早期有個說法，播種祭進行挪移的儀式時，絕不碰觸剪刀，是防止蟲剪斷我們的農作物，表示剪刀具有「剪除」的意象；不觸摸針是防止蟲子蛀壞所儲藏的農作物，表示針具有「鑽蛀」之意象；不可碰觸梳子，是因為梳頭的動作具有「刮除」之意象；不觸摸生麻線，是因為生麻線是必須經過洗滌和煮的動作，碰觸生麻線就等於在工作了，這些祭儀前的工作(挪移)必須要確實的遵行。

zik na sm’atu qani ga mlikuy musa lama tmqsinu kneril ga  lama smi qwaw kbalay tmmyan.  ini siy hoqil misu qu qwaw ru  tmmyan, yasa lmwon nha kbalay, qutux uzi ga san lama  qumah qutux rhiyal tbuxan  trakis kbalay zywaw, ini kintwahiq sruw ngasal, tnaq  bluku kinhopa nya, siy ga kura    te bwan wagi. qani ga san mtzywaw na mlikuy, iyat kneril   mtzywaw sa.

播種祭之前，男子們要先行狩獵，女子們要先釀酒、製作醃肉，另外，在祭儀之前，要先至離家不遠處，朝東方簡易開墾一小塊耕地，如米篩般的大小，以作為祭儀之用，此為男子的工作，女子不能參與。  

wal pgilun kwara lga. ryax nasa mziboq sasan mwah msli ngasa bnkis kwara qutux gaga. mziboq smxu hekil qu mlikuy, syun gwinu qu hekil ru hi qsinuw tmmyan. ’myup  takan ruma, maras qwaw ru ghap trakis. piyang balay na  bnkis mgleng, glgan cyugal ini  ga payal laqi mlikuy, mziboq  ini phtgi qu wagi, baha hmswa Utux qani ga mluw syax na wagi ma. siy khway ini syang, ini ru hmyapas kmal nanu ke  uzi. tehok kinwagan qasa qasa lga, kmayal qu bnkis muci: Utux krahu giqas na kawas qani ga nyux sami musa kbalay gaga sm’atu, mhuway su balay, kawas kwayan ga, ana wal muci nanu qu kinlahang su, blaq qu pinbahuw myan, ana sami wal mnbu, wal klhu utux uzi ga, kawas qani byaqiy sami qu ginnalu su, qoyat su, kawas giqas qani ga bleqiy sami mlahang, aki blaq pinbahuw myan, ana sami musa rgyax uzi ga, aki sami mqoyat, kwara utux nqu lkotas, kaki mhuway simu balay, simu smbil yan qani na gaga, nyux sami buyan mlahang nqu laqi kinbahan, uwah mplaw maniq sinqasan myan qutux ryax soni

11/8

sghap qu trakis, hzyan qwaw qu babaw rhiyal, s’agal hi qsinuw ru hekil blun zik uraw masoq ru ptmom qutux qhzi qwaw pgluw mwah ngasal, siy kayal pinhkngyan muci: ox! kwara llaqi nyux myan stkuyan kwara qu pinbahuw ru qsinuw la. qutux gaga qasa ga nyux lama mnaga blihul bnkis qasa yasa naras nha qu hekil ru hi qsinuw qwaw qasa ga, sqemon squ nqwaq nyux mnaga blihul qasa. pnbwan qwaw uzi. nanu qu mwah mnaga qasa ga nyux mwah p’agal qoyat. baha hmswa sga, kwara qu hekil ru qsinuw, qwaw qasa ga, wal pngsa sa utux kwara. maras qoyat la, yasa qu wahan nha mnaga, wal su maniq pngsa qasa lga giwal wal su magal qoyal qutux kawas uzi la. ru musa ngasal nanak ha. gbyan nasa ini ga kinsuxan nya lga, msbzeh maniq ru mcisan ha, mhngaw qutux ini ga pira ryax ini ptzywaw.

祭儀當天的凌晨，祭團推選出三至四名男丁到主祭家裡準備祭品，幫忙搗米糕、切獸肉，並製作竹杯酒器，他們帶著酒和小米的種子，由主祭者帶領陪祭者，趁著天還未亮之前到達(因為天神與祖靈會跟著陽光到來) ，在這段路程中，走路必須輕巧，不可在路途中亂開玩笑，到達預定地之後，主祭者將攜帶的種子、獸肉、米糕、酒拿出來，大聲的說道:至高的神，在新的一年開始，我們祈求並感謝上蒼、祖靈們一起同來分享我們的心意，願新的一年賜給我們豐盛與福分，在過去的一年，我們蒙得賜福，雖有死亡、病痛以及惡事等等…我們仍要面對未來，祈求上蒼與祖靈，新的一年賜下平安與豐收。主祭者一面祈福，一面將帶來的種子撒在耕地中，並將酒撒向耕地中，將獸肉、米糕埋在土裡，最後留下一杯盛酒的酒器,留置在耕地中，回程的路上，祭團們不停地高喊著:孩子們！我們滿載穀物與獵物回來了！我們滿載穀物獵物回來了！而這個祭團的家族早已在主祭者家中門口守候，待祭團一到達，即刻將剩餘的獸肉與米糕、酒等食物分給大家吃，表示祭儀後，他們帶著祝福要分享給每一位族人，希望大家在新的一年能平安、大豐收，之後，大家先各自回家休息，等當天晚上或者之後的兩三天，大家就會一起歡度過新年，一起分享共食。

babaw nya lga maki qutux gaga san pramu. pramu qani ga, mlikuy musa rgyax maras lqiy musa qbuyang yapi, bhut, ini ga piku qbux, ana cipoq qu bun su, wal su mita ramu lga, wal tbalay kwara zywaw yasa masoq zywaw na sm’atu masoq kwara qu pzil uziy la.

祭儀做完之後，還要進行血祭，男子帶著弓箭到山上狩獵，只要捕獵到一些小型的獵物，如飛鼠、松鼠、白鼻心即可，只要見到血，表示一切不好的事一併都洗淨，至此所有播種祭的儀式才算真正結束。

babaw nya lga ana knwan siy tbuci tmubux trakis qutux qutux ngasal mhani hci qu qmayeh su ga sbayux nha uzi. Pqiyu bnkis muci,raral mga kya qutux qalang (kzyay),Temu Tongan lalu nya, khmay balay laqi nya, nanu yasa mnayang mga, siki qutux rgyax laqan nha, kmayal Temu Tonga mha:ana Ptusan klbil ga ini pongiy te atu ma nanu hci iyan qu rhiyal nya la yan nasa la siga sbayux squliq yasa thyayun.

祭儀結束之後，各戶就到自己的農耕地開始播種，如果耕地的範圍較廣，就會用換工的方式工作。聽部落耆老曾說過：早期在某個部落，有個叫Temu Tongan 的人，因家中兒孫眾多，所以，開墾的時候必須掀過一座山才足夠，他很自豪的說：如果在耕地的山腰下鳴炮，我在耕地的頂端都聽不到。由此可見，他的農耕地有多寬廣。像這樣大的耕地就必須用換工的方式才能完成。

hbku qu trakis pincyogan sm’atu qasa lga, maki qutux gaga muci:“sinbabaw mahimg” san kusa cikay gmahing, qani ga qutux ngasal qutux mlikay nanak musa mtzywaw, soqun su lga gaga na smatu qani yasa san masoq balay la, rhiyal qasa ga siy laxiy kya la kawas khnyan lozi ga, kangiy qutux rhyal kbalay san sm’atu.

播種祭所用之地，當小米發芽時，就派一位男人去除草，雜草除盡之後，播種祭的工作就結束了，播種祭所用之地，也就擱置不用了，明年再找一塊地作為祭儀之用。

mha qsuqiy mnayang ga tekuy qu k'man nya ga. tehok ryax tbuxan lga siy nha pgluw mqumah ru tmubux, ana ga qsuqiy yal kay iya la. yasa qa shelaw nha mnayang ru. mbay lga blaq balay tbuxan. tmubux qani ga qutux hi gmhap. mhap qani ga spngun nha musa teholc sqani smka ryax ga. tehok kya qu hapan, babaw knryax lozi ga spngun nha gbyan. siga suqun tmubux qu ginhapan qasa, ini ga wal su suqiy mghap tgsyaw qu nhap lga, musa saxan lozi ga hapan nha cikay lozi, kngungu nya wal hkutun qtahi, masoq lga, masoq qu zywaw tmubux iya la. siy n-gay hbku nya.

整地完成之後，到了播種的時間，即便長了雜草，只好一邊鋤草一邊播種，這樣的方式比較費時，通常族人的作法是整地以及除完草之後，就直接播種不會等雜草長出來。播種的方式是一個人撒種，多人覆土，撒種的人會視一個上午完成覆土的速度來撒種子，下午再接著灑，有時不慎撒得過多，無法完成覆土，第二天還會再重覆撒過，因為怕種子被螞蟻或蟲子吃掉，播種結束之後，族人就等著小米發芽。

mahing iya lga, tmanguw qu trakis ini ga nyux k'man qu qmayeh ga. san mahing, sqyon mqumah ru mahing lga, yaqeh pcyogun uzi la, musa minsazing mqumah, hopa qu yaya na trakis lga, ini qmahi la. suqun qasa yat kinqeriy. ngungu mukan nqu k'man qu trakis ini rkyas la.  lhingan qu trakis uzi. khmay ru m'ru iyal lga hingan ru spluw mqumah k'man uzi. siy nha bleqiy mkuw qu trakis, k'man lozi ga san nha sbabaw cikay lmahing lozi.yase minsazing pi. hopa cikay yaya trakis lga. musa tmrasun la. Nanu qu tmrasun, baha hmswa wal ta t'tun qu qhuniq cyux maki kya qu puqing nya na. tmanguw qu toyu nya. yasa san rasun.nyux hbku qasa yasa san qmop. siy qapi ma qba mhnuk balay qapun yasa san tmrasun. ngungu nya hopa qu sasaw nya, ini rkyas qu trakis, wal ta tbuxun trakis. Pitu ryax ini ga mpuw ryax lga hbku la. Nraral ga qutux kawas kwayan. qani ga ini nha galiy ghap sa. qutux kawas qasa yasa galan nha ghap. Tayal ga pinbaqan nha. Ana wal hapan ru tqutux. ini ga ini hbku lga. hapan nha loziy. kruma tqutux qasa lga. trang mahing kahul nya m'ru qani hmbet ru miyon sa mkasa qasa. siy ga ini balay hbku lga musa hkangi qalang. pbiq cikay ghap. ru tbuxun loziy. a'ring smi bwax lga, san nha smi yapit qu lingay nya la.   

當小米開始發芽或者長雜草時，就要開始除草或疏苗，如果等到雜草叢生的時候，小米就會長不好。通常要除兩次草，待小米長到一定的高度後，就不需要鋤草了。第一次的除草工作非常重要，若雜草長得太高，就會影響小米的成長，若小米的幼苗太稠密也要進行疏苗，可以將所疏的幼苗，移植到比較稀疏的地方，長出來的小米就會非常的均勻，經過兩次的除草，小米就會順利的成長，當小米株長到一定的高度，之前所砍掉過的樹枝，也會開始萌芽，因為砍伐時沒有連根拔起，母樹仍舊還在，所以當樹枝發芽時，族人就會去進行「tmrasun」，就是將剛發芽的樹枝用手拔除，因為所發的新芽很軟嫩，只要用手去折斷即可，不然當它長成大樹之後，會遮蔭到農作物而影響到它的成長。小米約在七天到十天就會發芽，族人一定會用新的米種，這個工作程序族人會特別的注意，若小米沒有發芽，族人就會想辦法跟鄰居要一些種子回來，再從新播種。當小米開始結穗時，有的族人就會在耕地周圍放置陷阱了。