Gaga psyahaw 婚姻文化

泰雅族 婚姻文化

pinsqunan qani hiya ga, qani qu puqing tuqi nqu s’urux qutux ngasal, ita squliq qani ga, thoyay ta balay mbhuyaw kwara kinbahan qani hiya ga, nanu sa ga kahul squ pinsqunan qani, maki qu qutux ngasal ggluw la, nanu thuyaya balay mtumaw ms’urux qutux qu san ta mha ngasal qani, ngasal qani ga puqing nya ga kahul squ pinsqunan, gaga nqu pinsqunan ita Tayal qani ga mha nanu? qani ga mluw squ gaga nqu Tayal, yasa galan nha puqing, gaga qnxan raral hiya ga puqing qnxan piyang nya ga mlikuy qani qu sm’yunaw kwara qu pcyogun, ini ga raysang nqu ngasal, kneril hiya ga musa squ sqliqun mluw squ mlikuy nya la, qutux mlikuy ki qutux kneril qu gaga nya qu msqun qani, nanu msqun lga shriq squ ngasal ru musa kbalay nanak ngasal te lingay nqu qalang qani, qutux ngasal qani hiya ga, qsahuy nya ga mlikuy kneril ini ga glgan squ laqi nya, maku uzi gaga ga, ngasal qani ga sswe nqu mlikuy qasa glgan mqyanux squ yaba yaya.

婚姻是建立家庭制度的一個途徑，也是人類得以繁衍後代子孫的一種方式，有了婚姻關係才有親屬關係的結合，才能形成一個完整的家庭結構，所以家的建立是以婚姻為基礎。傳統的婚姻與家庭價值觀，會依循嚴謹的傳統規範做為價值判斷的依據。在傳統的家庭文化中，主要以男子來承襲家系和繼承財產，女子婚嫁後便從夫而居，並且遵守一夫一妻制，婚後通常會離開原生家庭，於鄰近蓋新屋建立自己的家庭，因此一個家庭的構成成員通常包含夫、妻二人以及未成年子女，當然，也有一些例外的情況，如:家中最小的男子婚後仍可與父母同住共食。

Tayal hiya ga mha nanu qu pcyogun nqu mlikui ka kneril qani ga, ini balay ptnaq, mlikuy hiya ga mtzywaw squ te tanux, kneril hiya ga mtzywaw qu te qsahuy, mlikuy piyang nya ga musa mlata, siy san ma qutux ngasal ga hiya qu wiwan lwax nqu ngasal, yat nqu lokah mtzywaw uzi, mlahang squ ngasal ru qalang uzi, kneril hiya ga mtzywaw squ zik ngasal, miyah nqu tminun kmagaw mahuk lukus phapuy pcbaq squ laqi tepoq, ru rmaw squ pcyogun nqu mlikuy uzi, ptzywaw squ pqmahun qani ga, mlikuy ka kneril ga msqun mtzywaw, mlikuy hiya ga, usuw na zywaw qani qu pcyogun mha, miyan nqu gmwayaw squ rhyal qenu qu pqmahun mnayang tmutu ru lmom, kneril hiya ga mqumah squ k’man qain pyangun nha tywaw,  ywaw nqu kbalay gaga Sm’atu Smyus qani ga mlikuy mtzywaw, kneril hiya ga lama yunbi rmaw kbalay squ pklayun gaga rpi san nya, qutux ngasal qani ga syan nha inlungan, msqun mqyanux ru maki nanak qu pcyogun nha ru sinrxan nha uzi.

   泰雅族男女的角色與分工非常的清楚，以男主外、女主內為工作樣態，男性主要從事狩獵活動，為家庭的主要經濟支柱，除了能勤奮工作以外也要擔負保護家園的責任。女性主要以做好家務事為任務，如:織布、掃地、生火、洗衣、煮菜、教養子女、扶助丈夫等工作。農耕工作時男女會共同去進行，男性會從事較粗重的工作，例如:選地、墾地、砍伐、燒墾等等，而女性平時從事鋤草的工作。在農耕祭儀中也能表現男女分工的現象，如:男性負責祭儀過程，女性則負責遵行祭儀的禁忌及準備祭品，透過男女的分工來維繫一個家族的情感與生存，並能各自賦予自我存在的價值。

Gaga nqu msqun ga, raral yaya yaba bnkis qani musa smpung, lelaqi qani ga iyat hgan piyang smpung qu ywaw nqu msqun qani, kruma bnki qani ga, laqi kneril qani ga qhlung nha musa squ sqliqun uzi, yan qu laqi kneril tehuk kawas nyu musa sqliqun lga, ungat tbahan nha, siy gluw squ inlungan nqu yaba yaya, raral hiya ga ungat qu glgan qalang ka qalang stwahiq ga kruma ga, siy kangi squ beh nqu qalang, ana ga siki ini ksuloh mluw squ gaga balay, piyang nya ga musa squ te binah qalang musa hmkangi squ beh nha, nanu ini pqbaq qu mlikuy ka kneril qani, twangan ini ptnaq qu qnxan nha uzi, msqun lga, kruma msayu la qu mlikuy ka kneril qani, yan nasa ga yaya yaba nha ga, baha hmswa nyux mlahang squ rqyas nha ru, gaga nqu bnkis raral ini nha khpay qu zywaw qani, siy nha phtiy nanak, ru yan nqn kneril uzi ga siy hakas siy phut squ inlungan, ana ga maki uzi qu wal yan t’alax uzi, t’alax ru musa squ sqliqun lozi, nyan nqu qnxan msqun gaga na Tayal qani ga, ini nha swali iyal qu mt’alax qani hiya, siki wayal m’yaqih qu saxa nha, ini ga msqzinut, yan nasa lga spuwah nha lahuy na qutux niqan musa smpung phaw ru sblayun nha qu zywaw qani.

   傳統的婚姻是由父母親決定的，子女本身並沒有決定權，有時候父母親會用逼迫的方式來強迫子女接受其安排，而成年子女只能遷就而順從父母親的話。早期由於交通不方便較少與其他部落往來，有些結婚對象會選擇來自部落裡的人，婚姻關係以部落為主，但卻必須接受近親通婚的規範，有些為了避免近親通婚，通常也會跨部落去尋找對象，在相互不熟識的基礎下，加上生活適應的問題，夫妻間很容易就發生爭執，但許多的父母親礙於顏面和傳統規範的約束下，通常會採取息事寧人的方式，規勸子女為了家庭而隱忍，但也有不少離婚後再婚的家庭。基本上傳統的姻親文化離婚是不被允許的，除非配偶不貞、侮辱或虐待的情況下，可以透過牲團(qutux niqan)進行贖財或身價的協議。

gaga na msqun ita Tayal qani ga, kahul sa musa smze ru tmagun qu zywaw qani, smwayan lga, smlagu pucing nya lga msqun. payal ywaw qani, ywaw nya qani ga smze qani qu tryaxun nga balay, kruma ga shriq nha piyux balay zikang yasa thuyaya masuq qu zywaw qani. yan nqu ‘rngan qani, p’uci nanu musa kmayal smze ru keran nha papak qu saxa nha, nyux nha slun qu nyux nha ina qasa, skangi nha smze mbeng hoku, mlikuy qani musa ngasal na kneril musa rmaw mtzywaw, musa squ blihun smze p’uci nanu smyuk wal ini ktumaw qu zywaw qasa, muci nanu qu smwayal uzi, qani ga maki nanak qu gaga syan nha inlungan, masoq mkayal tekong qani lga, kmut sapat la, san nha nanu pqasuw qu sapat qani? trang smwan tekong qani ga mha nanu yunbi nniqun nha? ru gaga nha iy ssmun, smwayal tekong qani mha nanu qu gaga nya, san nha nanu kbalay gaga? pucing nya llagu qani ga, nyxu naga squ keking na llaqi, qani ga blequn nha balay mnglung srzyut kwara, pucing nya tehuq squ mbbiq squliq mnaga squ squliq mwah kekong la, nanu iy laqi kneril qani shriq squ ngasal nya qani ga mung squ pinsbaqan gaga bnkis nha, nanu trang kneril qani musa sqliqun ga blequn smun kmayal squ ngasal nha, ru kwara ka mluw mwah smqas maniq qani, ini ga kwara qu pinrasan nha qeqaya kneril qani uzi ga, blequn nha musa mtzywaw, ru babaw nya masoq kekong kneril qani muci nanu pzinah musa mkal squ kinhulan nya. ini ga mt’alax ru musa sqliqun te binah lozi, kwara qani ga blequn nha smsum mluw squ gaga musa mtzywaw,

   泰雅族的婚姻文化可以分為提親、訂親、養婚、迎親四個部分。當中以求親的過程和方式最為繁雜，族人會花費許多的時間與精神去完成。從初期的如何開口與子女談提親、如何探聽對象、如何尋求媒人、男方到女方家中協助工作、上門提親、如何拒絕求親、如何回應被拒絕、同意求親等等方式都要非常慎重的去處理。在訂親的階段中，從宰殺sapat的意義以及如何分配sapat、訂婚的食物準備、訂親的儀式，以及後階段的養婚文化，族人都會嚴謹的去思考和處理。到了迎親的階段，女方要離開原生家庭前家長的訓詞，和新娘進入新家門時的叮嚀，以及宴席的方式和嫁妝的處理都需要很慎重的去進行。甚至是回娘家的習俗，或者是離婚後再婚或改嫁，每一個程序都要很慎重的去要求。傳統的婚姻文化會受到傳統規範(Gaga)和神靈信仰(Utux)的社會制約，所以泰雅族的婚姻制度非常的嚴謹。

gaga nqu msqun raral qani ga maki qu gaga nya, Utux qani qu syan nha inlungan sm’Utux balay ru maki qu gaga nya uzi, nanu yasa qu ita Tayal qani ga, zywaw nqu msqun qani ga iyat balay kinqeri na zywaw, gaga nqu msqun ita Tayal raral bnkis ta ga piyux balay qu gaga nya, nanu iy san nha muci psaniq ga, miyan nqu zik ini psqun qani ga ini psqun m’abi, wal msqun qani lga ini usa mapan qu saxa nha, ru ini psuloh uzi, ini nha swali t’alax uzi, wal skroq na mlikuy qu kneril qasa ga, thoyay mwah mkbzinah mwah squ kinhulan nha, glgan nha kwara qu gaga nqu zywaw nqu mlikuy ka kneril qani, msqun lga baq balay smi inlungan ka yutas ki yaki nha, syan nha inlungan gluw nha uzi ru qalang qasa mrraw uzi, mwa na hmiriq su gaga psaniq qani lga, ms’ang qu Utux ru phaw ma, yan nqu qalang ngasal qani lga, htgal yaqih na zywaw la, kruma ana musa mlata uzi mga magal mxal htgal nqu zywaw, nanu yasa qu Tayaly qani ga zywaw qani ga helaw nha balay san smrzyut qu zywaw qani, yan nqu hmiriq gaga kekong ini ga mt’alax, yan nasa hiya ga maki qu gaga uzi, kmut bzyok qesan nha nway blaq qu zywaw qani ma, wal qesan lga mplqwi qu zywaw la, aring kya lga, mblaq lozi, san qasa ga kana ini ubuy musa qmamas squ laqi kinbahan qu yaqih na zywaw qani ma.

   傳統的部落社會對於婚姻有許多的禁忌，例如:禁止婚前性行為、禁止婚姻以外的男女性關係、禁止近親通婚、禁止離婚、喪偶之婦女回娘家居住、遵守婚姻的親屬倫理位階、懂得尊親孝道、重視親屬與部落文化的分享、互助的機制。倘若觸犯了禁忌會觸怒神靈而遭到懲罰，如:部落內或家族中會發生不幸的意外事件或災難，甚至會連累到獵團出獵不順利或遭到意外，因此族人會快速的去解決和處理，讓觸犯禁忌的適婚男女，選擇正式結婚或是離異，並以贖價或殺豬的方式來禳祓不淨，重新建立好的關係，以避免延禍子孫。