Guinea
| Guinea | |
| |
| kian | |
| |
| sintuqi squ kian | 9°31′N 13°42′W |
| kinbhci | 245,857 km2 |
| qalang | Conakry |
| ke | |
| French
Arabic English Fula Malinké (N'ko) Susu Kissi Koro Kpelle Temne Toma Badyara Baga Bambara Bassari Dan Dyula Landoma Limba Maninka Mano Pular Sua Wamey Yalunka Zialo | |
| Linpgan squliq | |
| 12,414,293 | |
| Pinqasan ryax nakoka | |
| 2 na tay mawpuw byacing na qutux kawas | |
| ryax nqu kian | |
| UTC | |
| pposa giqas nqu zyuwaw | |
| .gn | |
Guinea (幾內亞) hya’ ga cyux maki’ tay 11 00 N, 10 00 W na Xweco syuw.
kwara’ kinghciyan niya’ 245,857 sq km (maki’ tay 79 ginkgan kin wahci’)
(kinwhci’ niya’ ga 245,717 sq km, kinwhci’ na lawsayan wsilung hya’ ga 140 sq km)
Kinkhmayan kwara’ squliq hya’ ga 12,093,349.
Pinbcyan naha’ sni’ naha’ rhzyal hya’ iy pqmahun hya’ ga 58.10%, lhlahuy hya’ ga 26.50%, sni’ naha’ sa pptzyuwaw sa bzinah hya’ ga 15.40%.
Zyuwaw na kinbkesan[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]
Misu na Cineya Sraral ga minnaki cingay llamu na Tiko, minkofuku ru minpqol nha ru minungat uzi. Kawas qutux seng sazing kbhul mtzyul magal ga Santiyata.kayta psrux Malitiko mciriq lru sraral ga qolang nha ku Sosotiko. Babaw nya lga Malitiko qani ga kahul sa kura ghyaq na squliq mzyup ru slaqux nha la. Kawas qutux seng magal kbhul mqeru pgan qutux ga squkiq na Morl mzyup misu na Cineya.
Kahul 1735 kawas qutux seng mpituw kbhul mtzyul magal ga tehuk kawas qutux seng mspat kbhul mqeru pgan mspat ga Muslin maki Cineya te ska psrux qutus maki gaga na koka. squliq na Oco kahul sa mopuw tzyu kinmhgan tehuk mopuw qeruw kinmhganmaki sa syaw na umi mtzyaw na mtbazi sa mqzinut na squliq. kahul sa kawas qutux seng mspat kbhul mzimal ga koka na Fako ga taring kmahang Cineya na minsyu, ana ga pyang sa tzzik na mtlokah smyuk.
Misu koka na Cineya gleng ga kinhangan na Fako kawas qutux seng mspat kbhul mqeru pgan ga psrux sa lmahang na koka. hopa na qalang ga Kenakli kawas qutux seng mspat kbhul mqeru pgan pinsrux nha.
kawas qutux seng mqeru kbhul mzimal mspat ga Cineya msslwa na senkyonanu yasa msqutux inlungan na minsyu, nanak lha qu ini pgluw sa Falangsis linhoyan mtbuci sa Fako na kmahang, Ayhamayte.say ku Cineya linhoyan na koka.
kawas qutux seng mqeru kbhul mtzyu pgan magal lga, koka na Cineya soto kmal ma「mwah ciglaq zyuwaw na koka myan」nanu yasa mtalax sa kinnraw na koka Fako, ini pgluw qu inlungan nha la, tehu sa kawas qutux seng mqeru kbhul mpitu pgan magal lga mkkal la. kawas qutux seng mqeru kbhul mpiyuw pgan byacing mopuw quyux wahan mzyup na squliq na Putawya koka na Cineya, aki nyax mluw inlungan ru psrux squliq na Cineya giqas na sefu, ana ga ini thozay.
kawas qutux seng mqeru kbhul mpitu pgan mspat na mopuw sazing byacing, zyugun nha lalu na koka nha ma「squliq Cineya linhoyan na koka」. Tehuk sa kawas qutux seng mqeru kbhul mspat pgan payat na mpayat byacing, sbihan nha ma「koka linhoyan na Cineya」.
kawas qutux seng mqeru kbhul mspat pgan payat na cyugal byacing mpusal mtzyu ryax mhoqil qu soto Turl, hetay na linhoyan swalang nha
psurux ka Langsasna.kontay, kbalay te sazing na linhoyan na koka. kawas qutux seng mqeru kbhul meru pgan lga lingay na koka mciriq qu
koka na Laypizweya ru rgyax na kli, cingay iyal qu squliq mwah mgay sa Cineya. Kya ruma ga mpitu pgan msyaw mwah sa koka na Cineya.
Tehuk kawas sazing seng ru mpayat ga raytay kya mopuw magal mang Cineya na mqzinut na squliq. kawas qutux seng mqeru kbhul mqeru pgan cyugal mopuw sazing byacing ru mopuw qeru ryax lga. mintxal senkyo qu koka na Cineya, minthoki sefu na hetay Langsasna.kontay maki qu minsekyo nha ma ru lmaqux msoto na koka la. Maki sa hnial na kawas qutux byacing lga te cyugal ptke psrux mha linhoyan na koka. Ana ga ini pkhgut qu sinblayan nha, ini pkpyut uzi. kawas qutux seng mqeru kbhul mqeru pgan mtzyu na sazing byacing. mtxal smyuk qu hetay ga ini laqux. kawas qutux seng mqeru kbhul mqeru pgan cyugal mopuw sazing byacing ru mopuw spat ryax lga Langsasna.kontay hyo nya ga mzimal payat% na hyo tosen lozi, psyuk na tan kmal mha. senkyo qani ga wayal nhakblayung na qo hyo mha, pira ryax lga kyapung nha qu thoki na psyuk na tan. Taring kawas sazing seng mqeru byacing kawas sazing seng mqeru byacing kawas sazing seng mqeru byacing kawas sazing seng ru qutux nga byacing cyugal. koka na Cineya sqhut nha ku kli na rgyax ru Laypizweya na pkzyup nha.
kawas sazing seng ru qutux ka mopuw qutux byacing mintxal ka pinsngang nqu kwara minsyu na senkyo pkbalay gaga na koka, nanu yasa msoto qu Kongtay ryax na kawas sazing seng ru cyuga lga mubuy msoto na koka la. kawas sazing seng mqeru ru cyugal na sazing byacing ru mqeru ryax lga, Kontay miq sa Ozen.kamala ga sefu na thoki, syukun na linhoyan na Konghwe na ru ka iniptnaq na inlungan na squliq; sazing byacing mpusal mtzyu ryax, Kongtay zyugaun nya qu Langsasna.kontay mthoki na sefu. kawas sazing seng ru mspat na mopuw sazing byacing mpusal cyugal rya, Cineya na thoki sefu ptke mha, soto na Cineya Langsana·Kongtayryax na mpusal sazing na mhngan maki sa hopa na qalang Kenaykeli na byoinng mnbuw ru mhoqil la, mpitu pgan mpayat kaws nya. kya qu ke mha, Cineya na hetay phtuw psyuk sa sefu na zyuwaw, Cineya na sefu ki Giin ga wayal msgagay la. Ryax nasa, maki qutux hi lalu nya ga Musa.kamala thoki na hetay maki Cineya na Razyo ptke sa minsyu mha, Cineya taring sa ryax soni ga phngagun kwara na sefu ru konghwe pincyagun, nanu yasa psrux qutux ga hetay ki minsyu na linhoyan na pkkal na rayhyo, psmsun pklahang sa zyuwaw na koka.
Tili/kian[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]
Cineya na maki sa Feco na byaqan wagi, kura ghyaq ga Cineyapesos、Saynecyarl ru Mali, te htgan na wagi ga 'mubuy syaw na umi Sinyahayan, kura mkilux ga rgyax na kli ru Laypizweya, kura byaqan wagi ga Tasiyang, qinryuxan na syaw umi ga cyugal kbhul ru mzimal sazing kongli, kinhbci nya ga mpusal payat.mtzyu pinfangkongli. Mubuw iyal qu rhyal nha, kwara ka koka nha ga spayat na qalang:
Te byaqan wagi (sllwan mha Cineya uni mha syaw na umi Cineya) kinbhci na rhyal nya ga mtzyul tzyu, qutux cyugal cyugal pinfangkonli, mqruzyux na syaw umi na be'nux na rhyal. Kwara qalang qani ga msslaq, kayal nha ga mhoyaq ru mkilux, qutux kawas ga byacing mtzyu tehuk mspat byacing ga qlwaxan na pinzyugal kayal, qutux kawas ka qinlwaxan nya ga ptehuk sa magal seng hawmi, qani ga spyang na psplang na pinbahuw na qalang. Rhyal na qalang qani ga mslaq ru mslwuy na mtalax na qqhoniq na qalang.
rhyal na teska (ska na Cineya) kin wiqan nya ga mqeru kbhul mi na Futacyalung wagiq na rgyax, Sife cyugal spyang na llyung (gong) nha gong na Niz、gong na Saynecyarl ru gong na Kanpiya kahul sa qani kwara, nanu yasa sllwa nha ma「khuw qsya na Sife」.
htgan wagi ru kura sa ghyaq (babaw na Cineya) kinbhci nya ga mqeru mang mpituw seng pinfang konli, raytay kinwagiq nya ga cyugal kbhul mi na rhyal. be'nux kwara qu rhyal nha, Cingay qu qqhoniq na kwancawmu. qalang na Pule na kin ga baqun na maki sa babaw cinbwanan qani ga. Spyang ga psplang pila ga psmsun na qmayat qsinuw.
htgan wagi kura mkilux (sllwan mha hlahuy na Cineya) gwagiq rgyax na Cineya, kinbhci nya ga payat mang mqeru seng cyugal kbhul pitu pgan mpayat pinfangkonli, kinwiqan nya ga magal kbhul tehuk mtzyu kbhul kongz, kya qu bhci na mkilux na lhlahuykiwiqan nya ga qutux seng mpituw kbhul mzimal sazing mi na Ninpasan, spyang wagiq na b’bu.
Syaw na umi na Cineya qalang ga mkilux na pizyugan kayal, zit na rhyal ga mkilux na kinbhuzyun na kayal. Qutux kawas qinlwaxan nya ga pkaki sa qutux seng~qutux seng magal kbhul hawmi, syaw na umi ga pthuk sa mpayat seng hawmi.
Psmsun zyuwaw na pinqsyugan[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]
Koka na Cineya qani ga pinqsyugan na hopa qalang ga Kenakli ru mpiyuw na pspung zezyuaw (REGION) psmsun qalang na se (PREFECTURE), sen na pqqasu ga (SOUS-PREFECTURE), pyang cipoq na psmsun zyuaw ga qalang na nanak ru maci na ttuqi. Spyang na hopa qalang (kawas sazing seng ru magal ka qutux byacing qutux ryax minnraw ga) kya: Kenakli (linpgan na squliq ga qutux kbhul mspat pgan pitu mang)、Ngncelekle (linpgan na squliq ga mopuw cyugal mang), Cintiya (linpgan na squliq ga mopuw cyugal mang) ru kang kang (linpgan na squliq ga mopuw qutux mang).
linpgan na squliq[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]
Koka na Cineya kya mpusal na llamu na ggluw, spyang hopa na ggluw ga maki cyugal: squliq na Fula (Peul) pkaki koka linpgan na squliq ga mpatul％ pksyaw na; squliq Malinkay (Malinke, sllwan nha lozi mhasquliq Manincya) pkaki koka linpgan na squliq ga mtzyul％ pksyaw na; squliq Susu (Soussou) pkaki mopuw tzyu％.
koka na Cineya spyang na sinnhen nha ga Syunipay na Islangcaw. Kwara koka ga pkaki sa mspat pgan pitu% na squliq snhi Islangcaw, magal％snhi Tenskyo, binah na squliq lga snhi sa qeqaya.
Ke na sefu ga Furans, ana ga kya cingay na qalang nha na ke nyux nha spkal. Baha hmswa koka na Cineya na squliq qani ga aring sa cipoq ga snhi sa Muslin mqbaq ke nake na Alapo, baq kmal ke na Alapo ka squliq na Lipanin maki sa koka na Cineya lha nyux mtzyuwaw na son maha psplang pila qani, smka na psplang pila ga squliq na Lipanin nanu yasa ke na Alapo ga cingay balay squliq baq kmal.
qutux seng ru qutux kbhul mspat pgan magal mang ru mgal seng payat kbhul mopuw qutux (sazing seng ru mopuw spat kawas na mpitu byacing linpgan)
spzyang qalang na Kokka’ (首都)[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]
spzyang naha’ krahu’ qalang hya’ ga Conakry.
snyan kinramat inlungan na Kokka’ (國家紀念日)[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]
snyan kinramat inlungan na Kokka’ hya’ ga 2 na tay mawpuw byacing na qutux kawas.
mrhuw Kokka’ (國家元首)[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]
mrhuw Kokka’ ta’ misuw hya’ ga Alpha Condé, aring ryax 21 squ byacing tay 12 sa kawas 2010 lga, musa’ spazyang balay ms’rux kya la.