qalang Bngwan/ 圓山部落
mwani misuw qalang ru cyux te inu 部落概況與位置
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]qalang Bngwan hiya ga ksobih ki qalang Sengan, glax syax na llyung Mnibu, ini knbawiq uyi, akya saying kbhul meta.
圓山部落位於牛鬥部落旁的小聚落,蘭陽溪右岸海拔大約兩百公尺。
sinllwan lalu qalang 地名由來
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]imi na Bngwan ga, maki bbinah qalang ini ga ksobih syax ini ga rgyax, baha hmcwa qalang Bngwan ga mnaki binah qalang Sen-gan, ro ksobih syax ki rgyax.
Bngwan的意思,有「邊陲地帶」、「住在聚落邊陲的人」之意思,主要是因為此聚落位置坐落於牛鬥部落邊陲。
pinqzyuwan qalang 部落遷徙
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]qalang Bngwan qani hiya ga, garing akya qutux qbhul miman ckawas, nyan maki Cquliq mqyanux, cquliq naha ga minkahul Goagan ski cqani hkani xqayus na kkian, puqing ga musa naha qalang Knbung ha, mehong lga uka pinqmahan nha ro hkani loyi xqayus na kkian, musa naha tnqalang, mehong lga maki uyi Cquliq knahul qalang Syanoh、Talah, mwah cqani tnmuyax, ini ga yome, babaw nya lga mwah sexu Ipun la, ro psalun naha ro pslyun naha kya qutux kki’an qa Tayal glux qutux qalang Mnoyan qani, tehok qa ryax sexu Cyukok lga tgaring kblayan kisya la, baha hmcwa piyux qqhoniq maki Taypinsan, kmut naha khoniq ro matu ski Lotung, mica qa piyux Kahat mwah uyi la, hriqun naha gaga na Tayal uyi.
圓山部落從大約一百五十年前,就有人居住,他們的祖先來自於今日桃園市復興區三光、華陵一帶,來這邊尋找新址,後來也有居民從松羅部落、樂水部落遷徙至此建立部落,或是嫁娶,後來日本政府來台,實施集團移住政策,將族人聚集在同一聚落,與馬諾源社群共居。直到國民政府來台,建立火車站,為了砍伐運輸太平山林場之檜木,要運送到羅東,因此有許多漢人也來到本部落,緩滅傳統泰雅族的文化。
ro qutux seng mqesu kbhul mpusal saying kawas sta qutux seng mqesu kbhul mpusal tyugan kawas lga, knahul llyung Gogan qalang Hkawan ro Gihing pinsqunan mpux magan cinmuyax, mpitu mpux saying kawas mwah qalang qani, ro msqun gmoyax mrhow ka knahul Gihing mwah na Pehu Talan.
1922-1923(大正 11-12年)間,由Gogan社群(即今日桃園市復興區三光、華陵里一帶)之 Hkawan、Gihing部落共 15 戶 72 人,遷入圓山,並共推爺亨社之 Pehu Talan為頭目。
tayal ka nyux qalang Bngwan misuw qaniy 人口概況
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]mwani ga magan cinmuyax mpux spat cquliq qyanux maki cqani, qalang na Syanoh ryaniq mtiyu. ro maki qutux seng mqesu kbhul mpusal kawas ga, laxan naha qalang qani, qabax cquliq musa qalang Syanoh la, ro maki qutux seng mqesu kbhul mpitu mpux saying kawas ga, tyaba behuy ro wayal horun qsya qabax qalang qani.
mwani ga sthay cipak cquliq maki cani, piyux cquliq wayal binah qalang ini ga musa heci, akya miman kawas yunga lga uka calay Tayal pklahang qalang qani la, mwani ga uka uyi cquliq kmayal ke Tayal la, baha hmcwa wayal qabax bnheci naha laro, ini baqi kmayan uyi ke Tayal uyi qabax laqi kinbahan.
5戶18人居於現居地,行政歸屬為松羅村第 7鄰。 在1926(大正15年),圓山巷(bngwan)廢社,居民遷至松羅社。在 1972(民國 61 年),颱風來襲溪水暴漲災情嚴重。目前部落已經面臨人口外移,預計五十年內將無人口居住,目前僅些許居民,且都在都市工作,使用泰雅族語人口已隨著年長者過世,部落族語使用情況日漸惡化。
snhyan 部落宗教
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]qalang Bngwan hiya ga snhyan naha utux Tayal, ro maki gaga cmyus uyi. snhe naha maha baq maray mblaq na qnxan ro kmloh, mwani ga maki cikay cquliq musa Tensinkyo ini ga Kiristo kyokay, maki uyi cquliq snhe utux Kahat.
圓山部落主要信仰傳統的泰雅族神靈,並進行相應的祭祀儀式。部落成員深信神靈的庇佑能帶來豐收和平安,目前也有些許族人會去天主教會或是基督教會,也有一些族人在佛教。
qqyanux 經濟與特產
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]cpiyang yaw tnpila: qalang Bngwan hiya cpyanga mrwa kblay qeqaya ini ga mqupah, maki uyi cquliq nyan mawah bbesan, ro pinqumah hiya ga ana ocya,pagay, ro bway qhoniq, kblay na qeqaya hiya ga, ana patas qhoniq, tminun na ruma, binah lga wal heci mtiyaw ini ga mqwas la.
主要經濟活動:圓山部落主要從事農業和手工藝品製作,也有居民從事商店,農產品包括茶葉、稻米、蔬菜和水果,手工藝品則包括木雕、竹編等,其餘大部分皆在外地工作、讀書。
tuqiy 部落交通
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]u’teng su haya ga, kahul su Lutung ro si glgan ryaniq 台7丙shoyu skura Sense musa, ro tehik su hongu清水lga, akya ini kbsyaq thehok su uyi qalang Bnwan.
開車
路線一:
羅東鎮>台7丙>清水橋>圓山部落
ki’an pklahang binheci 文化健康站
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]uka ki’an pklahang bnheci qa qalang Sengan qani hiya.
部落目前無建立文健站。
gaga qalang 部落文化
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]qalang Bngwan qani ga qalang Kahat, nanaq cipak cquliq ga Tayal. kruma cquliq naha kmayal ke Tayal uyi, ksobih kawas mwani ga uka cquliq kblay yaw na qalang qa naha, ro uka uyi kblay yaw na gaga cyunga, baha hmcwa cyunga ga uka cquliq musa qmuyiy ke Tayal ro mwani lga m_ngyut mnukil qabax bnheci naha la, mica qa uka uyi cquliq snibil gaga Tayal la.
圓山現為漢人為主之聚落,泰雅族人部分使用族語溝通,近幾年無辦理部落內部活動,且也無辦理傳統文化活動,因過去無傳承及耆老逐漸流逝,泰雅文化也隨之消逝。
cipak kinbaqan na gaga 文化小知識
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]以下為訪問Watan Suyan內容:
maki cami hosyo 林班cyunga, garing 林班ro bsyaq i ini sami uluw pila cyunga ro, ro siga musa i musa shosyo ga maki cya pila nya, ro bsyaq qa kmaki kya i obih kya ni neng, obih ni neng musa ku i hosyo lro mulu ku rangi Kahat la, muluw krangi Kahat lro, mwah su ptyawun mage mu ro, ini mu qbaq son mu, cbaqay misu maha musa ku galan i hosyu la, piyux hayi pila mage hiya ro, ro musa mage lga, baha hmcwa rangi mu cyunga ga kmayal maha a khnagi cya ha ki, khangi cya ha, ana saying cyugan mwah glux isu ma, maha uka hayi cquliq ma, ro musa lga, piyux rasun mu la, payat he ana kingan ga magan cami he musa cami mage la, garing mage sami lga, piyux hayi pila galun ga, us ga garing saniq musa ro gbyan mwah, baha hmcwa mtiyaw sami ca ga, piyux galun su qhoniq ga, piyux pila nya, pila ni tnbbaw ca, ro kyalun mu rangi mu, payat he ana kingan cyugan he ro,
我們以前在林務局林班地,從開始林班因為我們以前都沒有錢,除非去林務局才開始有賺錢,我在那邊應該快二年,我在那邊待快兩年後就遇到一位漢人朋友,他問我說你要不要來做我的工人,我說我不知道,他說我教你,於是我就去林務局工作,那邊錢比較多,後來去當長工,因為我的以前的朋友叫我找人去那邊,就算找兩三個來跟你一起,因為他說我們這裡有欠人,然後去了之後我就帶很多人,四個人,連我的話五個人,我們去當長工,從我們當長工後,我們開始賺比較多錢了,可是早出晚歸,因為我們工作的時候要帶很多木頭,賺很多錢,砍那個樹的錢,然後我告訴我那個朋友說。我們四個人
babaw nya lga maras ku saying he, maras saying he Tayal la, bsyaq ca maki sami mage lro, (maki inu?) babaw qani, magan inu lawpan myan ga, musa sami ira kya, musa qumah kya, musa cu ga kruma piyux yaw ga musa sami kya ga, ro babaw nya lga, ini swali knut qhoniq, ini swaliy林班uyi, mehong lga mwah cami muyaw la, mwah muyaw lro mwah kmuya cikay ramat uyi, kya i ici neng bsyaw muya ku ramat, ryax nasa ga ini qbaq mlahang ramat yaqih nerang nya ro, galan rengwa rangi mu maha cyux tyawun kya son mu ro, maki ma kyalun mu hiya, ana knwan su mwah ga uya ma haw, musa ku loyi ga ro tgaring ptuwun鋼骨la, innglisan ptyawun 鋼骨qani , siga baq su mkaraw, baq cu i trkax ro baq su nanu ga baq su mtiyaw cikay ha ga siyon Kahat ro, ro bsyaq maki kya lga, kmayal maha hkangi rangi su ki maha, baha hmcwa nyan nya tayux cami qaniyat mtiyaw, qaniyat ro hkangi ma, hkangi bes su loyi ma, hkangi qalang ta loyi, musa sami tiyaw la,
我後來又帶兩個泰雅族人,我們在那邊工作很久,到處都跑, 對我到處都跑, (在哪裡?) 這個上面,到處都跑,對我到處都跑,我們老闆標到哪裡,我們就去哪裡,去那邊工作,我去幾乎倒是很多事情的工作,後來因為伐木也不能伐,林班也不能砍樹,之後我們就回來家裡了,來家裡後有重一陣子的菜,我應該種了一年的菜,那時候我不會顧菜,價格很差,我後來打給我朋友問說你那邊有工作嗎?他說有,他說你來,因為她都叫我大哥,大哥你什麼時候來我都接受,我就又去做鋼骨工程。做鋼骨是危險的工作,你要會爬,然後你要會技術,你也要會工作,漢人才會喜歡你,然後在那邊待久之後,他跟我說再去找我的朋友,因為他看到我們原住民很肯做,他說找很勤勞的來,去找人來陪你一起做,就是再找你部落的來,我們就去工作了,
mlahang muyaw la, ro garing arwa lga, si cu kaki muyax la, baha hmcwa yaqih he kneril mu ga, yaqih he nya si cu kaki muyax, ro muya cya ramat la, muya cikay ramat (piyux qmayah su ku?) piyux ga cyux biqan laqi laru, (pisa laqi su?) qutux neril qutux rikuy (nyan maki qalang qabax?) cyux maki. misuw qani ga nyux ku maki muyax ro wal i magan,tuyu ckawas ga wayal neril mu la, ro kingal nanaq maki muyax, laqi mu uyi ga cyux maki heci ro kintiyaw, ro uka nanu yaw mu lga musa ku mtiyaw qmayah, musa krmaw mtiyaw i laqi, ro bsyaq bsyaq bsyaq lga bsyaq la akya tuyu tiyu kawas la,ro mwani lga kingan nanaq maki muyaw la, ro laqi ga nya maki yaw naha nanaq cyux mtiyaw nanaq tanux uyi laqi uyi ru, mago mu uyi cyu mulu yaw maki tanux uyi, ro ini mwah mita kruma siga mhngaw mwah i kintayux kingan, ro qnxan mu ga ini cu mtiyaw uy laro,
我就顧家了,從那時候我待在家裡,因為老婆身體不好,當然我就在家裡顧,就是我們就開始種菜,種一些菜,(你很多地嗎?) 很多啊,但都分給孩子了,(你有幾個孩子?) 一個女生一個男生,(有待在部落嗎?) 有,現在我在家裡然後我老婆五六年前離開了,只有我一個人在家,我小孩子平地工作,然後我如果沒什麼事我也會去旱田工作,去幫忙孩子工作,很久以前已經六七年了,然後現在只有我自己在家,小孩她忙他們自己的,他們自己也在外面工作,我的孫子也在外面找到工作,
然後很少來看我,除非有時候有休息會來看我,我的生活就是現在我也沒有在工作。