qalang Bonbon,Kn-bung / 梵梵(英士)部落
mwani misuw qalang ru cyux te inu 部落概況與位置
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]qalang Bonbon ga, te tyugan qalang maki mnibu,knbawiq nya ga aki magan kbhul meta, nyux maki qszyap na qalang Kbanun, misuw qani ga, nyux mqumah ramat ro alan naha mcisal squliq, nwahan naha mema ulay ru mhkangi rgyax, kruma ga musa naha halan m’abi te kint’an .
梵梵部落又稱英士部落是大同鄉第三個部落,海拔大約五百公尺,位於樂水部落的對岸,目前以務農與觀光為主,觀光客都會至英士部落山林之旅、以及泡野溪溫泉,近年來慢慢地有許多人會至此露營、紮營,體驗戶外生活。
sinllwan lalu qalang 地名由來
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]cinllwan na qalang Bonbon qani hiya ga, pucing nya ga son naha Kn-bung, imi qani hiya ga pzyux balay qsinux maha ma, babaw nya lga, iyugun naha lalu nya, si soy maha bonbon la, cyux maki cyugan pinqiyon na cinllwan Bonbon qani hiya, te qutux ga, minkahul iyik na rhiyal ma ga, mhtux qsya nya ga, baq maki qutux hngiyang,te sazing ga, ryax na kinlhangan na Gipun ga, cinlalu naha ma. te cyugan ga, mlaka hzing ga, pali nya qpiray ga baq maki qutux hngiyang maha ma, ana maha kya ga binah qalang squliq ga siyan naha son naha kmal Bonbon ru qalang Bonbon squliq naha ga siyon naha kmal Kn-bong, mha ni pqutay naha cyux inu qalang su ini ga knahul su inu, baq kmal Kn-bung naha ay!
英士部落的命名,最初叫做Kn-bung,意思是豐盛、豐饒之地,當時這一帶有許多的獵物、食物,不久之後他們因為從後山(舊社)搬遷下來,才更換名字叫做BonBon,針對這個名稱,有以下三種說法: 第一、當溫泉從地底冒出時,會發出聲響,第二、在日本殖民時代,日本人為此地取的名字,第三、當蜜蜂飛時,翅膀旋轉拍打時,所發出的聲響,無論如何這兩個名字有個特別的現象,通常別的部落的人稱呼英士部落都稱Bonbon,而英士部落自己族人則都說自己是Kn-bung。
pinqzyuwan qalang 部落遷徙
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]Pinsbkan(發祥)-Gogan(大嵙崁)-Qwilan(卡維蘭)、Gogan(三光)、Saruc(沙崙子)、Balung(巴陵)、Kulu’(萱源)、Kbanun(樂水)、智腦(cinaw)、東壘(turuy)- kn-bong(舊社)-Bonbon(英士)
tayal ka nyux qalang Bonbon,Kn-bung misuw qaniy 人口概況
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]qalang Bonbon squliq naha ga, aki cyugan kbhul miman squliq nya, aki ptnaq suqliq naha ki qalang Kbanun, sraral qani hiya ga maki payat ini ptnaq qalang mnwah msqun te sani lro mica ga ng_yut maki qutux qalang la. misuw qani lga tyaba qawas kwara nyux maki qalang Bonbon qani la, senin naha ga wal mtiyaw ro wal mqwas hogan kwara la, mica ga ungat hazi senin ru mrkyas kaki qalang Bonbon, babaw nya lga ng_yut ungat squliq musa mqumah la.
英士部落人口大約三百五十人,大約與對岸樂水部落人口差不多,過去是由四個不同社群(大嵙崁群、Kn-bung本身居住於英士部落的人、樂水部落人(從後山遷徙)、溪頭群從後山遷移下山之人)的人聚集在此地,逐漸地成立一個部落,目前大多以老年人為主,其餘年輕人因為就業及就學等原因搬移往山下居住,也是人口外移最主要的原因,也造成部落勞動力不足,逐漸務農產業沒落。
snhyan 部落宗教
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]misuw qani qalang Bonbon ga, maki saying kkyokay, qutux ga Tensinkyo, ro te saying ga Cyorokay, nanu kwara nqu snnyahan nqu Tayal ga, mtnaq nqu i snhyun nha, ana ga skura squ qalang Tayal maha, snhyan qu i Tayal qani ga, kahul squ inlungan naha, aki smru nqu inlungan, ro skura nqu i qlhan naha, pisan cqani ga, aki maki nqu i anzin nqu i inblaq nqu qnxan nqu qyanux nqu Tayal.
英士部落目前有兩間教會,第一個是天主堂、第二個則是是基督長老教會,信奉人數、固定聚會人數大致相同,而對於部落來說,宗教信仰給予族人強大的精神支持,在某種層面上,也維持著部落安定,所以由此可知宗教信仰對於族人的重要性及影響力。
qqyanux 經濟與特產
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]qalang Bonbon qani hiya ga,misuw qani ga nyux naha pmiyon ga, tmana ini ga tbihi ro nexi, misuw qani lga nyux i alan cisal kahat la, cingay balay squliq nwahan sqani mcisal ulay ru mhkangi tuqiy na sraral, mica ga ng_yut mhtux shobay ini ga tbesun nniqun ga.
英士部落主要種植生產高麗菜或小白菜以及蔥蒜,近幾年逐漸發展部落觀光為主,許多外地人來英士部落泡溫泉露營或是登山行程,還有爬以前日治時期為了佔領泰雅族部落而興建之橫歧漾古道,因此部落逐漸出現許多商店或者是賣食物(香腸、烤玉米等等)的攤販,也吸引到少數平地商人至部落進行貿易,主要都是以食物為主,目前少數。
tuqiy 部落交通
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]kahul Giran skura Mnibu, glux te pitu cya seng si shouyu musa , shoyu musa, akay qutux tmucing, ro musa su ktalan kya qutux bniru qalang Bonbon, ini bsyaq lga tehok su qalang Bonbon lga si .
由宜蘭往大同鄉方向沿著台七甲線直行,大約一小時,會先抵達英士山莊,十五分鐘之後,往上開仔細注意路邊標示英士部落,抵達岔路,往直下切後即可到達英士部落。
wahan tbasaw mzwi 部落觀光
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]1.橫歧漾古道Hnkiyan
Hnkiyan ryaniq qnni ga,ryaniq Ipun cyunga qani, haring Toyeng mnwah ski qalang Bonbon (Hirang seng Sanse)qani ga, klangan Ipun ga, ryaniq qani ga knblay Ipun cyunga, senin Tayal cyunga ga, mwah mciriq naha ki kensat na Ipun, mehong nya lga, hetay na Ipun nwah mingat rgyax Bonbon qani, aki smoya qapun sqa knbawiq qutux seng mpitu kbhul meta rgayx qani, pciriq naha ki senin Tayal ru piyux wal mnuqil hetay ni Ipun ru senin Tayal, qani ga si say maha wa ta pungan ta iyaw na rgyax Bonbon.
日治時期的角板山三星古道─芃芃段,亦是日治時期台灣最早開鑿的「理蕃道路」,起點為桃園市復興區角板山,終點為宜蘭縣三星鄉,日軍要佔領海拔一千七百多米的芃芃山來反制泰雅族,但卻被驍勇善戰的泰雅勇士擊退,後來歷經好幾次的反擊互有死傷,但是主要是日軍人數較多傷亡,而這也成為日後口耳相傳大嵙崁群泰雅族凶狠善戰,傳說中的芃芃山事件。
2.芃芃溫泉ulay na Bonbon
haring qalang Bonbon musa ulay qani ga,aki mpux zikang calay, tehok qa ulay na Bonbon lga, maki lingay nya baqun ktayux msyakin na rgyax ru cingay balay patas cyux maki rsnat nya, blaq ktalan ru cingay squliq knahul theyaq mnwah sqani smoya ktayux rsnat qani.maki uzi kkman na mhebung cyux mtrngil rsnat qasa ru naha kmal maha yan hazi knblay na qba Utux.
從英士部落步行到芃芃野溪溫泉只需十來分鐘,抵達芃芃溫泉之前的右側可見到超壯麗的七彩溫泉岩壁,有許多人慕名不遠千里而來到英士部落,還有金黃色澤岩壁佐以綠色植物附著,見過的人都說鬼斧神工宛若上帝之手創作。
cipak kinbaqan na gaga 文化小知識
[smr’zyut miru’ | Smr’zyut miru’ Yuensma’]以下為Tomi Pasang 訪談內容:
skayal cikay yaw na pinnuya su tqenux cyunga? son nanu kmayal la, cyunga ga kmut qhoniq ro pugan na kikay ro mica qa baqun muya iyu la, iyu na stake, ro haring knwan pinnuya cimu tqenux? bsyaq la, aki pisa kawas la, aki zyozyu neng malax ta la, aki tgaring miman kawas hayi la haw ga? muya ta stake ga? aki garing maha kya hayi la, ro son su cimu maha nanu pnuya? pugan kikay ro mica qa syan iyu nya la, mica qa mwah tqenux nya laga, mqwalax ga wahan tmakuy qa balung ga, ro wahan cqrux loyi, ro mica qa cingun na qhoniq qa balung, mica qa hbku stake nya, ro pisa llamu wal cimu pnnuya tqenux qaca? pisa si ta say nanu wa ta qmiyun yogise ro nanu la? qhoniq ga ini si kmiyay qabax ga, ktalan qa kmiyan su stake ga qaca qa tquyun ro tquyun laro heran loyi, ro pugan loyi mica kmiyan stake la, mica kmiyan iyu lga, iyu nya, ro hlabang roq wal cimu (pinnuya)? ini hlabang, cimang… ro cya maki inu roq ca? theyaq cya maki rgyax, cyan maki lalu ku? rgayx ca? Cqyus lalu nya, ro qabax cquliq musa? ini ptnaq cquliq ga, maki kya qa nuluw ni mlikuy myan ga, mica qaca halan naha maquy, ro mica halan kmuya, iyat qabax qalang ay,
請您訴說一下以前你們種植香菇的事情,怎麼說呢,以前要把樹砍下來,然後用機器才可以放藥也就是香菇的藥,然後從什麼時候開始你們種植香菇?已經很久了應該幾年了有沒有50年,應該是從那時候,那你們是怎麼種植香菇呢?我們會先用機器曬把藥放進去用倒的神木,然後香菇會慢慢生長下雨之後,然後慢慢敲進樹木裡面的洞,然後香菇就會慢慢長出來。你們種植了多少品種的香菇? 該怎麼說呢,我們種了多少,還有什麼了? 不是直接將香菇種植在樹木裡面,需要先將樹木鋸開排放倒,然後才能將香菇的藥放進去,你們所種植的的很大嗎?沒有很大,很小,那那些地在哪裡?在很遠的山上,有名字嗎?那一座山? 他的名字叫Cqyus,所以全部的人都去那邊種嗎?是不一樣的人也不是全部的人,除非在那邊有地,他們才會去那邊種植,不是所有部落的人都會去,
han, ima roq ca? iyat roq ni cquliq qaca, roq na rincyok qaca, ro ima nya tqbaq cimu muya? kahat qa psbaq cami ga, kahat qa mwah smes iyu, ro mica kbaqun myan maha son nanu musa muya ga, ini ta kbaqi uyi qenu qhoniq uyi haw, ro pnuya su tqenux ca nya maki nanu 技巧(kinbaqan) nya ku? uka haw, si pugiy laro, si kmiyay lga, uya pquhan ro, mica kmiyan la, ro blaq nerang nya? maki kblaq uyi, maki mqucih uyi, uya hopa pila cyunga uyi, maki qa mquci iyu nya ga, ini kpiyux mwah uyi, blaq iyu nya ga, mica qa piyux mwah uyi ga, cwa cimu baq pnnuya tqenux? maki qa psbaq qa cami pungan myan ga, maki pungan mu cquliq ro mica qa baq cami muya, ga iyat ga? iyat ta pungan ta ke hogal qsux uyi haw, hogal qsux muya ga, Tayal qsux muya qa hogal ga, ro pungan myan maha cyan muya stake, mica qa baq cami muya uyi la, ro pnnuya qa tqenux moyay ku? moyay haw, tkuyun qhoniq ro hheran ro pugan ro muya kneril ga, panga iyu musa muyax, garing muyax panga iyu ro wahan muya rgyax moyay ga panga, panga iyu nya, theyaq ryaniq ca? hheyaq, theyaq ay, aki pisa tmucing?差不多san zi kang haw, akya maka kya ay, tyugan zikang ga? uya, tyugan tmucing, theyaq ga, kayal cikay musa su pnnuya tqenux ca nya maki nanu yaw? wahan lmamu lga, mabi kya lga, m’abi kya ro kmuya stake wahan kya tmuya tqenux la, mkiyay lga, mica krayun muyax la, mica qa besun la, ro nya maki rgyax ca nya maki nanu yaw ku? halu maki nanu yaw, nyan ta mtiyaw uyi, mabi kya ga, sngnwan utux uyi ga, sngungu utux nya uyi haw, tlamiy pkayan cikay utux ca,
所以是誰的地?不歸屬於誰的地,是林務局的土地,所以是誰教你們種植?是平地人來山上賣藥,以及教導我們種植,我們才知道要怎麼種香菇,要不然我們連樹木都不知道,那種植香菇有什麼技巧嗎?沒有就直接放進去然後就種它會自己慢慢生長,那它的價錢好嗎?有的時候好,有的時候壞,以前的錢也沒有說很大,如果他的藥不好的話他就不會生長茂盛,如果藥好的話他就會長很多,你們怎麼會種香菇呢?有人告訴我們說種香菇很好,那時候在平地已經開始有泰雅族人,先種植香菇所以我們才會知道有香菇這個東西,那種植香菇很累嗎?很累你要把樹用倒而且又要把他挖洞,通常種植工作都是女生,你要從家裡背藥,來來回回一直背那些藥都很累。那個路程很遠嗎?很遠,差不多要走多久? 差不多三個小時,訴說一下你在種植香菇有發生什麼事情嗎? 通常去工作完後睡在那邊,然後種香菇,長大之後就把他採收帶回家裡,然後就拿去賣,那在山上裡面有發生什麼事嗎?怎麼可能會有什麼事,我們也都在工作,睡在那邊我們很怕被鬼騷擾,很怕在那邊遇到鬼,你說看看關於鬼的事,
utux ga saliq ta ca ga ro tanux nya ga bras bras ma kucu nya bras bras a kman nya, kako nya wal mkangi ga, ro hlon hlon ma, hnuxun uyi ay, hlon hlon ma ga, inu knuxun ga? uka, qaca ga utux ga, maha kya ga, ro qutux he su nanaq musa rgyax? qutux cu nanaq he musa mabi rgayx ke, wal inu likuy su? hiya ga mpanga stake ro wahan nya mugi muyax hiya, ro babaw nya lga, aki hiya musa kmiya qa stake kya la, sngwan utux la, aki musa saying nabi ga, qutux calay nabi sngwan utux ro mgyas muyax hiya la, ro kingan musa mabi kya lga, nwah cu saying nabi kya, ro mehong nya lga, cwa su cimu ini pnnuya tqenux ca la?
theyaq ciyan la, muya cami ramat lga, ini cami muya tqenux moyay ciyan la ga, muya ramat lga, blaq ramat cya ini koyay , garing pisa kawas ini su cimu muya tqenux la? pisa kawas la, talagay ryax la, aki payat mpux kawas la, aki zyozu neng ini cami kmuya laro, uya taryax la。
有次在工寮的外面我聽到草被踩踏的聲音,鞋子踩在草上的聲音,樣子像是在走路發出聲響,甚至含有鋁罐的聲音,那邊哪有鋁罐?,那就是鬼,那只有你一個人在山上嗎? 只有我一個人去山上睡覺,你老公去哪裡?他要把香菇搬回家裡整理,然後之後本來應該是他要去種香菇,後來因為他怕鬼,本來應該要去2天,結果只有去一天,因為怕鬼所以偷跑回來家裡,後來就變成我去那邊睡覺,去那邊睡2天,那之後為什麼你們沒有種香菇了呢?太遠了,而且我們也種植高冷蔬菜,我們就沒有去種香菇,因為太累了,種高冷蔬菜後比較不會累從什麼時候你們沒有種植香菇?已經很久了,我們應該沒有種植應該有40年了,那個已經是很久以前的事了。你們怎麼種香菇?