qalang Kbabun / 碼崙部落

mwani misuw qalang ru cyux te inu 部落概況與位置

qalang kbanun hiya qani ga, ssaying maki qszyap na lluyung minus, knbawiq nya ga, ski kmwah magan kbhul mspat pgan, haring ryax na hlangan Ipun ga mnwah tqalang naki cqani, kmut khoniq cyunga ru pslyan khoniq qalang naha hani, knian na aki kisya cyunga, blaq calay qaxan naha, mehong nya lga uka sexu ini swan naha kmut khoniq ro ng_yut photaw qabax pintyawun naha la, piyux cquliq (thelu ru kahat), musa naha la, musa Hiran ini ga hogan la, mwani lga nanaq pthay ita Tayal maki cqani mqyanux mlahang zhiyal ta nanaq. 

  瑪崙部落位於樂水村是唯二在蘭陽溪對岸的部落，海拔大約五百八十公尺，從日本時代遷移至今，過去是砍伐木頭集採區，曾經有建設樂水火車站，興榮繁盛，之後隨著林業沒落、政府禁止砍伐樹木，本來住在此的漢人與外省人，也隨之搬離，前往都市或平地生活，現在只剩下我們泰雅族族人留在這邊生活，守護自己的土地。

sinllwan lalu qalang 地名由來

alang Kbanun qani hiya ga, sraral ga son ta Mnoyan, knahul ta qalang Mnoyan mnwah cqani, ro ryax na kinlhangan na Gipun ga iyugun naha lalu son maha Kbanun, imi na cinllwan nya ga, cyan maki qutux pinqiyon, nanu ga sraral kian qani ga, maki piyux panan, penan ga qutux mehong nya lga, bnheci ta si soy Kbanun la, baha hmswa iugun qoyeq qani, ini ta baqiy uzi, siga lungun ta nanaq cwa maha kya.

   部落以前舊為Mnoyan，從樂水部落遷移下來，日治時期就更換名字變成Kbanun，根據耆老們說法，以前這個地方有很多黍類，之後我們的祖先，就稱這個地區為Kbanun，至於口音是怎麼轉換成這樣的，我們也無從而之，只能透過推測來判斷可能的原因。

pinqzyuwan qalang 部落遷徙

Pinsbkan(南投瑞岩)-Quri sqabu (思源啞口)-沿著Turuy kacing 山背下切-經Hbun qyus -gong Matang(馬當溪)-hbun Talah (又稱sgmi)-(壹).一部分人前往Mnoyan(四季平台)-Skikun(四季)-Kbanun(樂水)

tayal ka nyux qalang Kbabun misuw qaniy 人口概況

akya harin miman ckawas nya, Tayheran ga kmut khoniq hinoki、pqarung utux, piyux thelu mnaki cani cyunga, aki glux Banun cyunga ga, qalang na Kbanun cyunga piyux cquliq,babaw nya ini kut khoniq rgayx lga, mnaki cqani cquliq na cyunga ga, wayal hogan qabax la, mwani ga qalang Kbanun cquliq nya aki qutux kbhul spatul tiyu he nya, tyaba kawas qabax nya msthay cqani, senin ru llaqi lga,wayal mtiyaw ru mqwas tanux ini ga heci la.

約莫五十年前，因為太平山林場的興盛，許多外省人在此定居，瑪崙一度成為大同鄉人數最多的村落，之後隨著林業沒落，漢人與平地人人口大量外移，以目前瑪崙部落人口大約一百四十七人左右來說，大多是老年人為主，而年輕人大多向外或是前往平地尋求就業機會及讀書，大致上都是以泰雅族人為主，其餘少數則是因結婚嫁娶等地外地人。

snhyan 部落宗教

mwani qalang Tayal ga, maki saying kkyokay, qutux ga Tensinkyo, ro te saying ga Cyorokay, nanu qabax nqu snnyahan nqu Tayal ga, mtnaq nqu i snhyun nha, ana ga skura squ qalang Tayal maha,snhyan qu i Tayal qani ga, kahul squ inlungan naha, aki smru nqu inlungan, ro skura nqu i qlhan naha,pisan cqani ga, aki maki nqu i anzin nqu i inblaq nqu qnxan nqu qyanux nqu Tayal.

部落目前有兩間教會，第一個是天主堂、第二個是長老教會，信奉人數大致相同，而對於部落來說，宗教信仰給予族人強大的精神支持，在某種層面上，也維持著部落安定。

qqyanux 經濟與特產

qalang Kbanun ga,nyan muya pagay ru trakis,mwani ga pagay na Banun ga,nyan naha alan qqyanux,qabax senin ka qalang ga musa mtiyaw hogan,kruma nya mtiyaw qalang prax muyax.

瑪崙部落盛產稻米與紅藜，現在有樂水米為產，部落青年大部分都至都市就業，或者在山上務農支撐家中的經濟。

tuqiy 部落交通

kahul Giran skura Mnibu,glux te pitu cya seng si shouyu musa , shoyu musa,akay ini qutux tmucing, ro musa su ktalan kya Hongu na Sengan la, ro si skura ’zil ro si shouyu musa,ini bsyaq lga, tehok su qalang Turuy ini kbsyaq lga tehok su Kbanun la, ro puqing ga qalang Cinaw.

  由宜蘭往大同鄉方向沿著台七甲線直行，大約不用一小時，你會看到牛鬥橋(紫色外觀、雙向車道)，然後向左轉，接著往前直行開至對岸抵達牛鬥後，會先不斷爬升再下坡，全程大約二十分鐘左右，接著仔細注意路邊被遺忘的部落Kbanun標示，先到達東壘部落，再往前行即是瑪崙部落，接著是最後是智腦部落。

wahan tbasaw mzwi 部落觀光

1.檜木小學堂 :

talan ta cqani ga, hinoki、benigi、qali、qabax khoniq,pungan ga obeh lngan ga si tayux piyux hlaqun nya mhkangi、pagung cmyax  cmyax nya maki cqa rgayx nya miyuy ru mlaka, hlabang pali na cyocyo nya msli cani, ru qabax qsinux.

在此可見紅檜、台灣扁柏、紅豆杉、紅楠等樹叢，據說每到傍晚還能瞧見整群帝雉現蹤散步、螢火蟲一閃一閃在無雜的山林間飛舞、原生寬尾鳳蝶聚集等珍貴稀有的動物，目前是採預約制，可先透過上網或電話預約，也有旅行社等服務。

2.瑪崙部落生活體驗營

mwani qalang Kbanun ga,nya psbaq ptasan rqenas,ru maras lalaw na ppmalup,ru lukus na Tayal cyunga, ru nya psbaq lubuw,ru nya psbaq miyuy na Tayal cyunga,psbaq phpuy kblay mami na ruma,pucing nya lga,musa miyup cqa rgyax,ru maki tqbaq nanu kk’mamu ru baha hmcwa qqyanux tanux. 

有泰雅紋面體驗，配戴上獵人彎刀，穿上泰雅傳統服飾，部落族人也以口簧琴演奏泰雅古調，也教導我們跳著泰雅舞蹈，還有接下來製作竹筒飯，最後進入森林獵徑如何在野外求生及認識野生植物用途，是體驗泰雅族傳統生活非常道地之體驗相關活動課程，目前是採預約制，可先透過上網或電話預約，也有旅行社等服務。

cipak kinbaqan gaga 文化小知識

以下為Sasan Ukis訪談內容:

magu byaling qaca ga, alan pinkmahan ta qutux qutux kawas, nanu i smgatu qaca ga, magu byaling ga smgatu, cwalun maki qa smgatu ro magu byaling, nyan pqumah ta, qutux qutux gaga cyunga ga, nanu msli qutux gaga ira ga, nanu smgatu ta laga, musa qmahan trakis musa tmubux trakis ro, skayal qabax qa pqumah pqmahun maha ga, nya tehok qa kawas qani la, wayal qa qutux kawas qani, nyan loyi mwah smyu kawas, nanu nya swahan i ira loyi, skayal qaca haw, skayal ta cyunga ga bnheci, musa sm’ul qaca ga, musa hm’ul i smgatu ca ga, nanu maray qutux qa qutux trakis ga, maray qutux trakis nanu musa i hmop, mica musa i kmayal ga, nanu musa qmahax cqa ara ro, baha naha baqun qabax kkayal ira, ima pkayal ga qaca? iyat kmusa qm’ul haw, iyat musa hm’ul qa mlahang gaga ga, nanu musa hm’ul ro skayal qabax qa maha ini tehok qutux kawas wayal, wal myan suqun qa qutux kawas qani nyu smyu qutux kawas loyi ga, nanu nyan cami pqumah lma loyi ro, ana cimang pinqmahan myan ga, wali cami son musa kamyal ira inlungan ta nanaq qaca hiya lga, musa i kmayal qaca, cya qbaq kmayal ga arwa ro, piyux hayi kyalun nya ro, skayal qabax qa bnheci qa puqing calay bnheci uyi ga, kyalun qabax ca uyi ga? uya, skayal uyi qa puqing knian ta ro, mwah ta mqasux ira lga, wal su slngan uyi ga? ima smlngan ga, pnung mu nanaq ke haw, pnung mu cqa baq mqyanux uyi lga, nanu ana musa smiye cyunga ga , skayal naha qa Pinsbkan ca ro nwahan ta i qmasux qmasux cyan qa puqing calay tomoq, maha usa usa i piyax pyahun ta nya Quri Sqabu lro, nanu usa kangi kkian mamu ro, maha kya cyunga haw, ana musa su smiye ga, slamu naha kmayal qaca haw, smiye ga ini kantang cyunga, iyat qutux ryax saying ryax ga, ana ini swan qa tyugan nabi ira lga, baha ini swan k’yaba yaya naha i 一syukang, nya kmux mung ke naha lhaw, iyat laqi qlingun ana ini swan laqi si nbux qwaw yaya ro yaba wayal lga, wal smwan yaya yaba mica la,

為什麼會有守月期跟過年，守月期就是每年採收之後就會過年，守月期也等於過年，一年一次，以前每個共祭祀團體相聚在一起時，就是要過年，他們會去採收、播種小米，告訴所有農務者說一年又到了，耆老們會說，一年又過去了我們有要過新年了，又要開始守月期，要去準備過年，所以家家戶戶都會帶一個又一個的小米，會帶小米去占卜，所以會這樣子像大家說，誰會這樣跟大家說呢?是維持祭團運作的耆老會這樣對大家說，在還沒有新的一年時，會說我們已經過完了一個年，新的一年要來了，反正又不是我們去講，我們都是在務農，是依照那位耆老的想法，那些話都是他告訴大家的，他也是告訴所有我們的祖先，那些也要告訴喔?對，他會告訴所有的祖靈，我們在這邊分享，這個部分你也有經歷過嗎?我怎麼可能經歷過這些都是聽老人說的話，這些都是我成年後聽的，就算是去相親，他們也都會把我們所有遷徙史的來龍去脈全部說一遍，然後你們去找你們自己的居所，以前都是這樣，就算去相親所有的事情都要詳細的說明，相親是一件不簡單的事情不是一兩天就解決，就算第三天女方不同意還是不行，

如果說給他們喝幾杯，爸媽走了之後，爸爸媽媽怎麼可能會不同意呢，小孩沒有掌握權，在關於婚姻的自由部分，

maha kya cyunga, wali nya smwan laqi ini swan laqi si biqi mehong uyi, maka cya qa gaga cyunga gaga Tayal cyunga, ini hmut ta cyunga, ini hmut hmet sapat uyi, nanu cya qa nanu smgatu ta ro, musa ta i rgyax ro ga, maki son sapat ro, nanu qa sapat cya ga, blaq mlahang ga syun cqa mlahang gaga ca qa snku naha ga, smgatu lga mica syuxun naha qa qutux gaga, mongke ga ini i lata ay, si pqasux, si mnahen rhow qaca ya lhaw, pisa Pawan myan qa ini baqan lga, mongke qaca ya lga, syan cwahi nanaq san maki maha qysa haw, nanu ini i aki lingay ta nanaq ga, maha ta kya ro, nanu syan mcwahi ta nanaq ro qutux gaga ga, hminas khmay ga gaga mamu cyunga ga, gaga Qawil, ron Qawil piyux cyunga, nanu kngluw cimu ca, uya klingay ro, ro babaw babaw nya wal cu pgagay uyi la, pucing pgagay uyi laro ini qbaq qabax uyi la,

ro nanu cya qa hmet sapat uyi ga, nanu i knkuxan naha ma ara maha ma, muluw mxal haw, maha kya, haw si sta plgan luman uyi haw cyunga ni, ini uyi ro katun biyok uyi, ini taliy K’akung cyunga hmet sapat ga, maki sapat cyunga ana yapit sapat ay, nanaq qoli ini aliy sapat haw, garing yapit sapat lga, sapat qabax i lingay ta ga, qutux gaga ga, nanu gluw K’akung qani ga, nanu musa i mlaw rahax cikay i Cqyus, sapat cami qutux gaga ga,

以前就是這樣，就算小孩不同意，爸媽只要之後同意了就可以，這就是我們泰雅族的習俗，以前不行隨便，也不行隨便亂分享，過年的時候我們去山上，有一個習俗叫做共享，在守月期間不行隨便亂共享，要好好收藏，到了過年才能跟其他共祭團體交換，要聽耆老的話這段期間不行去打獵，就直接分食了，像是我的Pawan 不知道，所以他才會那樣，我們的共祭團體就只有我們自己的親戚，會有點水儀式，大部分都是自己附近的親戚，是一個共祭團體，像你們以前的共祭團體就很龐大，Qawil的共祭團體，以前很多人，所以你們也是跟隨他們，對就是附近而已，之後就漸漸分開了，最後大家也都不知道了，如果以前隨便觸犯共享的禁忌，他們很討厭，有的時候會有病痛纏身，又或是被豬咬，你沒看到K’akung嗎，他以前就是隨意觸犯共享的禁忌，以前就算是山羌也要分享，除了老鼠不用分享，山羌就是要跟附近的人分享，也就是共食團體內的人，像K’akung他去Cqyus看山羌的陷阱，他跟我們是同一個共食團體，

pinsyuxan naha musa mlaw ro, K’akung ki Payas Watan musa la, nanu san smaha iyat nya baqun calay smku qa i lmqyen qa ara nyan sinroyi Payas Watan, taliy ma rmtung ro rmtung lma haw, moqu calay rmtung Cqyus ca ga, lpux lpux ha ma, cyan nya wangi magal kya ki Payas Watan, wali pisa qa he nya, taliy hango nya, ini baqi mumuq lma haw, nanu son si kloq nya wal i si ira ma, nanu khmay hayi lga, ini langi so’un ckhango ma, ana mwah i mwah pinquyu Payas Watan, aw mqtunux cqa Batu Watan lhaw, ptunux laga? baha ini mwah su hmet sapat son na, babaw nya musa qmalup Cqyus qani, katun biyok lhaw, wal meriq gaga qaca, baq ini hmut cyunga ya haw, ro nanu hmut qa mqlinga krakis uyi lga, nanu mica uyi son maha katun biyok uyi, iyat maki nanaq basyo ta cyunga uyi haw musa ta smi rusa ma, nanu musa smi mrusa nwah wahan cquliq ga, ini ta aliy kmiyup, nanu wal qutux rgyax lga, si nya si kukul ga, maha wal cu cani, ini naha aliy laro,

cwa mwani uka gaga mwani qa cquliq lga? si hmut knquriq hniriq cquliq riqun naha la   , ini taliy Aki Nori uyi qa aki tyugan kawas riqun i babaw muyux qani biyok, haw cikay kian, nyan si kawas pisan qani, ana calay ira a, baha i wal alun culiq ma, huquy ini cqa babaw nya la, halu bsyaq lhaw, ro Aki Nori ga? uya, wali cami ini ksobeh son kusa, wal su alun hniriq mu ga, han baq su quriq kniriq, baq su nya psbaq la son, haha msyaq uyi haw, ktwa knhopa su ktoq biyok qaca wal su alun son mu, hahaha bsyaq uyi, ini kayal uyi ga, puriq papak nya uyi ro, ini sphogi uyi la? mhalu phogi bsyaq hayi qa ryax uyi lhaw ini liluq kmayal la, nanu maha kya mquriq quriq nanu mica qa phogun naha ira uyi ro,

他們都交換去看，有次換K’akung跟Payas Watan去看，結果他就是沒辦法藏起來，因為被看到了，結果Cqyus那邊很多鳥(像鴿子一樣大)，Payas Watan抓到小鳥，他藏在便當裡面，因為太多了，所以蓋不起來，後來Payas Watan來述說Batu Watan(他哥哥)就跟他打架，說為什麼你們觸犯這些禁忌?之後Payas Watan去Cqyus打獵，就被山豬咬，所以以前就是不行隨便。以前也不行接受男生女生逾矩，要不然也會被豬咬，不只是以前這地方有這些規定，我們去放陷阱，也不行隨便讓其他人進入，像是我們到一個山裡，會先用(芒草打結)標示讓人家知道我們已經在這邊，他們才不會來，那為什麼現代人沒有gaga呢? 現在他們都隨便偷竊人家的東西，我抓到山豬，被Aki Nori偷竊，我知道有抓到(因為山豬有挖痕很大)，他本來不承認，後來才承認有偷，這件事很久了，Akin Nori嗎? 前面他還不承認，對我們家又不是說很靠近，你拿我的獵物，原來你會偷獵物，你終於跟我說了，他還心虛哈哈哈的笑，我說這個山豬有多大? 他也嘻皮笑臉的，也什麼都不說，加上他的耳朵也不好，沒有懲罰他嗎?怎麼可能罰他呢，都已經過多久了也不好再說什麼了。

nanu i masoq yungu cyunga uyi lga, nanu Batu Watan pawan qani, smi ca kulu taliy qa niriq qa wa alun ro, baq nwah kangi nanu Msin Yungu ca, ro naray hoyil ro, nya knux maha ara ga haw, wa si calay magal son na, pbingan naha qaca ga, ktyun haw, ktyun laro wal si phoyoq qa qutux biyok loyi haw, maha cya qa gaga cyunga ro, ini hmut mrawi ini hmut ira uyi ga, mrawi uyi ga, nanu cya kmut quriq uyi ga, phogun naha ro, mica mwani si hmut quriq lhaw, gaga ta mwani hay iyat baqun maha sulung cyunga maha i son ta kya mtiyaw cyunga lhaw, iyat pqbaq mwani, iyat naha baqun uka uyi qnbaq son gaga uyi ro.

之前部落也曾經發過類似的事情，也就是Batu Watan Pawan，他放的籠子抓到獵物，Msin Yungu也是帶狗去山上打獵，真的有獵到獵物，他們拿著那個籠子，結果壞掉，結果就抓到山豬了，這就是以前泰雅族的GaGa，不會隨便亂用，不會隨便亂偷竊，他們會懲罰，但現在都直接隨便亂偷了，現在已經不像是以前，以前怎麼做事，現在人都不懂了，沒人在教gaga了。