qalang Pyahaw/ 比亞豪部落

mwani misuw qalang ru cyux te inu 部落概況與位置

skura te kl’tu ga maki qalang Nan’aw, skura te hlhul ga msobih ki qalang Ryuhing, maki cka rgyax Kyahil bqanux, rgyax Puqing, rgyax Ra’, rgyax tunux utak, ki llyung Nan’aw pe, maki kya qutux b’nux.

北有南澳村，南與金岳村為鄰，介於鹿皮山、源頭山、楓樹山、柑子頭山與南澳北溪間的沖積平原。

sinllwan lalu qalang 地名由來

lalu Cyokok qalang Pyahaw hiya ga skahul ke Tayal ro hngiyang nya p’iyux ke Cyukok. pinqyuwan maha lalu “Pyahaw”qani ga skahul lalu te tyugan tomoq, maki qutux pinqyuwan loyi ga qalang cyunga ga Kogan, imi nya ga ksobih puqing llyung na ki’an. s’agal naha lalu tomoq Piho musa cnlalu qalang naha, qalang qani cyunga ga san naha qalang Payaw qa cquliq Ipun, pinniru hngiyang Piyahaw. mehong masoq pincriqan cyunga ga si say maha “Piyahaw”, mehong mnshyi qalang naha ski b’nux Nan’aw lro san naha Piyahaw.

碧候的中文地名是由比亞毫舊社的諧音轉化而來。據傳，比亞毫源自最早建社的第三代頭目的名字；另一說則認為，部落的原名為「苟岸」，意指靠近溪流源頭的地方。當時以頭目Biho 之名做為社名。此社日人最初稱之為白咬社，日語記音為 Piyahau。戰後早期音譯為「比亞豪」，該社遷至南澳平原後通稱為「碧候」。（影像為廖英杰所攝影）

pinqzyuwan qalang 部落遷徙

garing llyung ckawqan mr’ra qalang Pyahaw ga, thuyay tayux bawiq llyung Hpinpe, ki’an syax glax llyung, akya qutux seng meta kinbawiq nya. pimqyuwan maha puqing mrhow Wasaw Payas hiya ga skahul Pinsbkan, mnkrayas rgyax Topuk ski Habun Kulu ro tnqalang. mehong lga m’ubuy qa Botu, Piho, Na’uy minalan mrhow lro, cquliq qalang naha ga mn_gyut ski iyik llyung tmqalang lalu cqaca ga O’wan. ryax klhangan Ipun lga, cquliq Ipun kewang kmayal maha musa tayux ro kbalay pinqumah pagay, pslyan naha ski mwani na qalang Pyahaw.

從次考干溪遠眺比亞豪社，可見其位於和平溪北溪上游右岸河階地，海拔約1000公尺。據傳，始祖 Wasaw Payas 自賓斯博淦出發，越南湖大山至哈盆古魯建社並逝於該地。後由 Budu、Biho Naui 接任頭目，族人逐漸向下游拓展至 Owan 建社。日據時代，日人以便於監控及發展稻作為由，誘導泰雅族人遷至現今碧候村。

tayal ka nyux qalang Pyahaw misuw qaniy 人口概況

qalang Pyahaw qutux seng qutux kbhul mqeru pgan saying qabax cquliq naha, ro hbku ski mpux payat kawas na laqi mrkyas ga qutux kbhul qabax cquliq ga maki akya mpusal qutux cquliq nya, ro mpux magan mpux magan kawas na klokah hayi na cquliq ga qutux kbhul qabax cquliq ga maki miman spat cquliq nya, ro miman magan kawas na yutas yaki, qutux kbhul qabax cquliq ga maki mpusal qutux cquliq nya. ro tayux kahul cqenu minrok naha hiya ga, cquliq Tayal qutux kbhul qabax cquliq ga maki mqesu pgan tyugan cquliq nya, ro cquliq Amis ga qutux kbhul qabax cquliq ga maki tyugan cquliq nya.

比亞豪總人口為1192人，其中0至14歲的兒童占20.81%，15至54歲的中壯年人口占58.13%，而55歲以上的老年人口占21.06%。依族群來看，阿美族群占3.42%，泰雅族群占93.48 %。

snhyan 部落宗教

qalang Pyahaw hiya ga snhyan naha utux Tayal, ro maki gaga cmyus uyi. snhe naha maha baq maray mblaq na qnxan ro kmloh, mwani ga maki cikay cquliq musa Tensinkyo ini ga Kiristo kyokay, maki uyi cquliq snhe utux Kahat.

比亞豪部落主要信仰傳統的泰雅族神靈，並進行相應的祭祀儀式。部落成員深信神靈的庇佑能帶來豐收和平安，目前也有些許族人會去天主教會或是基督教會，也有一些族人在佛教。

qqyanux 經濟與特產

cpiyang yaw tnpila: qalang Pyahaw hiya cpyanga mrwa kblay qeqaya ini ga mqupah, maki uyi cquliq nyan mawah bbesan, ro pinqumah hiya ga ana pagay, ro bway qhoniq, kbalay na qeqaya hiya ga, ana patas qhoniq, tminun na ruma, binah lga wal heci mtiyaw ini ga mqwas la.

主要經濟活動：比亞豪部落主要從事農業和手工藝品製作，也有居民從事商店，農產品包括稻米、蔬菜和水果，手工藝品則包括木雕、竹編等，其餘大部分皆在外地工作、讀書。

tuqiy 部落交通

glux su kisya ga: thuyay glux kisya ro ski eki Nan’aw lga pbiyaq lro pglux glgan te’ksi quyit haya: muyut su haya ga thuyay skahul ryaniq Tay Cyo syen ro ptehok su Pyahaw la.

鐵路：可搭乘火車至南澳站下車再搭乘計程車

開車：可經由台9線抵達碧候

ki’an pklahang binheci 文化健康站

qalang Pyahaw hiya ga baha hmcwa khmay ciyan cquliq naha la, mica qa knalay naha ki’an pklahang bnheci naha, ro sobih na qalang Nan’o hiya ga maki mblaq na psbaqan ro byoing phgup. pincrux uyi pqwasan biru ro byoing, musa mkrax kinmxan cquliq ro psbaq llaqi.

碧候部落居民因人口很多，所以建設文健站，南澳擁有完善的教育和醫療設施。部落設有小學和醫療診所，為部落成員提供基本的教育和醫療服務。

gaga qalang 部落文化

qalang Pyahaw qani ga qalang Tayal, kruma cquliq naha kmayal ke Tayal uyi, ksobih kawas mwani ga nyan kblay yaw na qalang qa naha, us ga cipak hayi kblay yaw na cyunga, baha hmcwa cyunga ga uka cquliq musa qmuyiy ke Tayal ro mwani lga m_ngyut mnukil qabax bnheci naha la, mica qa uka uyi cquliq snibil gaga Tayal la.

比亞豪部落現為泰雅族原住民的部落，部落族人部分使用族語溝通，近幾年依舊有辦理部落內部活動，但傳統文化活動較少，因過去無傳承及耆老逐漸流逝，泰雅文化也隨之消逝。

cipak kinbaqan na gaga 文化小知識

以下為訪談Habo Batu之內容:

(yaki ima lalu su?)Habo Batu(ro pisa kawas mwani la?) pitu mspat (han, ro kayal cikay yaw cyuga) aw kayan su (isu kmayal.) aw maki caku rgyax lela ga, 我們都(ana moqu)ana ga maki myan rgyax lela ga, ninensye cu na, ninensye ro, sexu ga kmayal maha wah bnpiyax b’nux lga, akya ini naha soya sami maki rgyax, (uya) ana ga ro ninensye cu lga wayal la mnpiya la kwara bnkis ga, kwara utux alang myan ga, wal lama Ropway ga(Ropway Ryuhing ga?) uya cami ya ga Klyuhing alang ma. Klyuhing alang myan bnkis lela ga, ru wal piyax kwara lga glu mwah mnpiyax mwah mlama mumah, bnayang ru mwah muhi ngahi ru muhi nnanu kni’un ga, mwah mnpiyax babaw bya lga, kyan ma aki la’i mwah mnpiyax kwara la’i lga kyan ni’un nya la. kyan ni’un mha lama Ropway, mwah mnayang ro ,mwah ngahi kwara ha ru.

maki mnklyuhing lela ga ninensye lga wayal la kwara bnkis myan, la’i nanak maki kya la ru yani bsuyan myan lga, klahang cami la maki rgyax ha, maki rgyax ro maki myan kya lga ana sensey ga, uni wah la. thyaq ro kangi aring cya ru musa kryuhing haca ga, utux ryax utux a ryax hkangi (theya ga?) aw lela,

(阿嬤你叫什麼名字?) Habo Batu (你今年幾歲了?) 78歲，(喔可以請你分享一下以前的事情嗎)好，我以前小時候在山上的時候，我們都那時候我二年級，然後政府說要搬下來平地，好像是說不要讓我們在山上的意思，我二年級的時候全部的耆老就已經搬下來了，我們所有部落的人，金岳舊部落先離開的，(Rpoway 就是金岳舊部落嗎?) 對但泰雅族語叫做Klyuhing, 以前部落的祖先。他們率先遷徙下來，然後去工作，開墾然後種地瓜，所以無論哪種要吃的食物，遷下來之後，全部的小孩也遷下來因為有食物吃。

金岳舊部落的族人，先下來開墾，然後剛開始都是地瓜，在以前的部落，到了二年級時所有的耆老都離開了，就只剩下小孩在那邊，像是我的哥哥他們，他們先在山上照顧我們，我們在山上的時候連老師都沒有來，因為走路真的太遠從這邊到舊部落那邊，走路要一天的時間，(很遠嗎?) 對，以前，

utux aryax kahul ta Nan’o ro musa ta Klyuhing alang klyuhing ga. utux aryax mhkangi tuqi kya. ro sensey lga ungat la. utux cila sensey myan, sensey myan haca ga, ya’he tunux no uiy sensey ca. aring icinensey ru totu roku nensey no seto ga, hiya nanaq utux klahang la. ini wah la ungat kngun naha mwah i son naha ba’un ma, zyubi myan mwah mnpiyax b’nux nha ro. ru sensey lga ini wah la. maki myan kya lga, ini benkyo la. nanu ana kun uzi ga nyan na sli’un ci uyi, ini ci kbaq ini mnbekyo laro. ni nensye lga, ici nensye ru ni nensye ga kandang ru sba ta naha qaca ga, ici nensye ni nensye nohong ga. ru aring kya lga ini benkyo la. cisal kwara mluw myan kwara seto tisan la. ro go nensye lga, mwah mnpiyax la mwah mnpiyax Lyuhing sima Ropway ca. mwah mnpiyax kya lga, ungat tgako uiy. (nanu imi piyax遷徙嗎?) aw, mnshyi ga (mnpiyax ga?) piyax, mwah mnpiyax b’nux la. (uya) ro bih ha Ropway ga lela ga Ropway ha qaca ga, 現在lga hopa alang Lyuhing ya lga, ro p’iyux lalu Lyuhing la. (uya) aw cyu mwah qaca la, mwah myan uiy lga, ungat gako si myan kaki ya bih a ruma tanux ga,

ruma hopa nka ruma haca, maki myan cikay kyan cikay bna’i nyan qaca. ini mnbekyo uyi la. go nensye naha ru zi nensey qa laro san nensey go nensey, ini benkyo kyu ni mwah mnpiyax Hogan lga, ini bayi laru cyuncyo na benkyo ha. ro ini ga utux ci na sensey myan. utux ci sensey myan laru, ro si ski ato roko nensey lga, wal myan sociq wal cmagan a tnqasoq pqwasan biru la,

我們從南澳到舊部落要花一天的時間，要走一天的路，所以沒有老師要來。我是有一個老師，但是他的頭腦不太好，從我一年級到，從我一年級到六年級所有同學，只有他一個人照顧我們，就沒有其他人來了因為他們怕，而且我們也已經準備要遷到平地了。

所以就沒有老師來了，在那邊我們就沒有讀書了，所以我不太懂什麼東西，因為我沒有讀書，二年級後，一年級跟二年級的他們教我們的內容比較簡單，就是日本人他們，然後從那時候我就沒有讀書了，我們的全部的同學就都在玩耍。然後五年級的時候我們就下遷到稱作Rowpway的部落，我們就在那邊那邊也沒有學校。(piyax 是遷徙嘛?) 對，要遷下來啦，遷下來都市，然後本來是先在靠近Robway那邊，現在因為金岳部落越來越大，就改名叫做金岳，(對) 對那個來之後我們也來了，那時候沒有學校我們就直接在外面，那時候身體都會有砂石，因為我們沒有讀書，他們五年級還有二年級，下來平地都沒有讀書，就不知道了，因為還是只有一個老師，就一直到六年級，結束學業之後，就拿畢業證書了。

magan畢業證書lru ini cu kbenkyo uyi laru. ana國中也沒有benkyo la, 因為teku myan ca uyi lga, ungat nanu sami ungat uyi pila uyi ha, lela ga bnkis lela ga, inu ta kyan pila lela. muhi ta naq qa rami ro ni’un ta nanaq ro. ro musa mlata lahuy qa yaba ta lga. yaba ta lga yani hayi qaca qa rami ta la lela, mha kya ca. ru babaw nya lga nesang mu ga, wa yome gaysyoging (Thelu ga?) ga, wah yome cqoqu ha thelu haro ga. (han, yomi ga) mwah yomi, wa yome thelu, wal la kekong wal magan thelu kekong, (han, ima?) Nesang (Nesang ga?)   aw,qbsuyan mu kneril (han) qbsuyan mu kneril ga, musa wa yome thelu la, musa magan thelu lga, nanu son babaw nya qaca tcyu gosay yurokay lga, nanu tpihun cu kma, wah ha maki Tayhok ku la. (han) maki Tayhok ku lro, musa cu qa ara la. tiyaw lga, musa tiyaw laru no, tiyaw ta lela ga,

musa ta thpapuy ru kmagaw ta qa kyan pila na cquliq, lela mha qaca. yaw kya laru bota, bsyaq cu hayi tiyaw kya lro, (maki Tayhok ga?) Tayhok ku ro tzyu nana say lga mwah cu ngasal la. ma ru十六 lela kuzing ga maki gako ga, sli caku m’was ga sli caku yugi ga, yugi ga miyuy ga (baqun mu, yugi ga?) aw, sli saku ma qaca, mwah laru ano ima ha gokosyo lga, maki kasa lalu ha musa rensyo musa tqba hasa cmayas lukus ga sexu haw. cmayas lukus sexu ru aki musa uzi ga, ini swagin a yaba yaya mu uyi. cipuy hayi kwara uzi na sswey mu, ru nesang mu ga yomi uyi la bsuyan mu. koko mu pi ga nisan mu uyi ga mtiyaw Tayhok ku uiy. ru maki cu ngasal lro, si klahang sswey ci lma yaya yaba, ru ini cku usa la. ro aki ta loyi musa loyi gluy lga lnhuyan pkrax laqi Tayal ga, son kya kmayal ke Tayal kaca. (maki Tayhok ga?) Nanto ga kasa ga sehuno ga, (han,cyuga sehu maki Nanto ga?)

拿完畢業證書也沒有讀書了，連國中都沒有讀，因為已經完成了，

而且我們以前也沒有錢什麼都沒有，以前的祖先哪來的錢，我們就只有，自己找東西自己吃，然後爸爸去山上打獵，有獵物我們才會拿來當菜吃，後來我姐姐嫁給外省人，(哦嫁出去，)嫁給外省人結婚了，(誰?) 我姐姐，她去嫁給大陸來的人，她嫁給大陸人阿。

到我十五六歲時，他們邀請我說來台北，然後在台北，我就去工作，我以前的工作，就是去有錢人家煮飯跟打掃，以前就是這樣，我在那邊做了蠻久的，(在台北嗎?) 我在台北到十六歲就回家了，在這之前我都在學校，把我聚在一起跳舞唱歌，(我知道，跳舞嗎?) 對，我們聚在一起這樣，然後會來之後鄉公所有教我們，去政府製作衣服的，我本來要去，但我父母親不同意，因為我的弟弟妹妹還太小，而且我的姊姊也嫁出去了，哥哥姐姐都在台北工作，

所以我就在家裡，父母叫我照顧弟弟妹妹，所以我就沒有去了，後來我本來要去山地文化工作隊，(在台北嗎?) 南投阿，這是政府的阿，(喔~以前的政府在南投嗎?)

aw, kasa yani hayi sexu Thelu lela maki qa Taycyu ha ro lela, (uya uya Nanto) Nanto (maki Nanto) nanu ana musa kasa yosay ya isa cmayi lukus uyi maki kya uyi. aki cu musa kya ga, ini swagi qa yaba yaya,

lahang sswey ngasal ma. ro maki musa cu loyi lnhuyan pkrax gaga son ga, ini swaing uyi. ini swaing ga nanu si cu kaki ngasal ro rmaw caka bnkis la, (si kaki qalang lga?) aw, maki cu ka alang la. maki cu alang lro, (pisa kawas ryax nasa? pisa kawas ryax nasa?) kuzing ga wata cyu na mopu pitu. (mpux pitu nanak?) aw, mopuw pitu kawas uyi na.(krakis uyi.) aw, wa krakis ci ha kya ca. maki myan rgyax lela ga, alang myan haca ga, Kryuhing ru Krakis ca ga kaway nanak, yani hayi ka simu Skikun, (kaway ga?) rro nanak, rro nanak ro mlabu ci uiy. tna Skikun ru skinut haru maki yama ha ca. (uya) ltu, ltu yan nha Skikun,

mlabu nanak ru kaway nanak. nanu rro nanak, rro qa ke Tayal ga ro krakis myan kwara ka Kryuhing haca lela ga, nanu yani kya kwara. nanu mwah myan checi mwah myan chey lga, mkilux laru calay heci ga. kilux laro msobih hayi umi no behuy ha kira, ru變成piyux ru yani hayi a mtalah hayi la. (mtalah hayi ga?) aw, talah hayi laro kya haca nanak yaw mu lela, mpuw spat kawas mu laga, magal cu likuy la.

對，那個就像是以前的省政府，以前本來是在台中，(對，是在南投)，就像是要去製作衣服的工作，也是在南投，但我父母不同意讓我去，叫我在家照顧弟弟妹妹，然後我想去文化工作隊，他們也不讓我去，他們不答應，我只好待在家裡幫長輩，(就直接留在部落了嗎?) 對，我就在部落了，(那時候妳幾歲?) 我當時17歲，(才17歲嗎?) 對，我當時後才17歲， (還是年輕女子。) 對，我那時候還年輕。我們那時候在山上的舊部落，女生都只有漂亮的，很像你們四季部落的女生，(漂亮嗎?) 也都矮矮的，矮小然後肌膚白皙，就像是四季部落，(對)，以前四季部落很冷，都只有白皙跟漂亮的女生，也都只有矮的，以前我們舊部落的女生都是那樣，

後來搬遷到平地之後，因為平地天氣很熱，又靠近海邊風很大，所以很多都變成紅黑皮膚，(皮膚比較紅嗎?)對，那就是我所知道以前的事情，我十八歲的時候，就結婚了。