zywaw na mahu trakis
- 作者:林純桂&素伊多夕
nanu qu mahu trakis ga yasa qu m'atu kmloh, mahu trakis qani hiya ga minsazing pczyaw. zik na musa mahu trakis ga, ini rangaw musa mita ru knwan musa klhul ga, kbway qu trakis, ktan qu hinqelan nya, msiyo ru mtalah lga yasa tnaq kbalay gaga san sm’atu kmloh la, ini ga mahu trakis san nha uzi. Knwan qu musa mahu trakis ga helaw ga pucing na 'bagan, suqi ga tmring ta hoqan abaw qani ga qutux ngasal musa smpung, ktan nha hinqelan na trakis, yasa trakis qani piyang musa smpung ru baha blaq mteloq, qnhun ta lga ungat bway nya, Tayal hiya ga si ki mhuqil balay lga yasa qu klhun nha.
泰雅族的摘穗祭又叫收穫祭，它分成二個時程進行，在小米成熟之前，族人會不停的到農耕地察看，等小米穗長的又直又紅，族人就要進行摘穗祭。族人通常在夏天要結束之前，如果慢的話在接近秋天的時候會進行摘穗。摘穗祭是各家族自行決定，按著小米的生長情形進行摘穗，我們的祖先是必須等到小米非常成熟了才會去收割，倘若太早去摘穗，種子長得不好，反而造成浪費。
kruma memaw mbwayun balay ktan qu bway trakis ga minkahul nha atu mita trakis qani, m'ru balay memaw mhebung ru cyux si mromung mzyugi, memaw kmayal bnkis mha: talagay trakis qani ga, ana truyan bluku ga si tehoq klbil qu bluku qani. baha hsmswa ana truyan luku nyux si p'ru balay qu trakis, ungat qu sngaw nya, syun kbabaw nya bluku ga, si lat lat lat tehoq sa klbil ma, baha hmswa qmayah sraral mga kya maki balay mpuw pitu ini ga mpuw spat, mpuw qeru qu kinqoyaw nya, qoyaw balay qu qmayah sraral hiya, son sqani muling qu luku lga, wal mluw kbabaw bway na trakis aki tehoq klbil. qani ga blaq na kinbahuw muci qu sinrahuw na ke qani, blaq qu pinbahuw bnkis qani lga ana pagay uzi ga lgan truyan bluku aki wal si tehok klbil bluku kana khotaw uzi.
當小米結實纍纍，族人從山頂往下俯瞰，串串小米穗呈黃又結實，緊密的米穗隨風起舞，時而彎腰鞠躬，時而直立望天，部落的耆老驚嘆的說道：這些小米又多又大啊！若將米篩放置於其上，米篩會從山頂往山腰下滾動，也不會掉落。因為小米長得結實，中間沒有任何隙縫，加上早期農耕地的坡度幾乎都是17、18度，甚至是19度，所以米篩從小米的穗粒上會從山頂上直接滑落到山腰下。這是祖先流傳下來的話，讚歎農作物大豐收，即使是旱稻也是一樣，當稻穗長得很結實，米篩也不會掉落到地面上。
zik na mahu trakis, si ga pzil uzi, ana ga ini nha 'yugi qu puniq qasa si ga tehoq giqas na qutux kawas lga yugun nha puniq la. kwara qqaya kneril ini ga qatap, rom, heluk blequn nha balay smku,ini nha balay hmci ptring llaqi ru ini tringi teloq na nuka uzi.
摘穗祭之前也要進行挪移，但是不需要換新火，泰雅族火的文化是從一年開始的播種祭開始，必須延續到隔年的播種祭前才能換新火。摘穗祭前也要將女人織布的工具或材料收藏好，織布機要用布全部蓋住，剪刀、針、梳子等等，都不會隨意讓孩子或男人碰觸，就連生的麻線也不能摸。
tehok musa sm'atu kmloh, zik na musa kmloh ga qutux ngasal qani ga, bnkis na cinngasl qani ini ga yaba qani, 'san nha kmal qu kwara qalang mha, musa mahu trakis mbiboq saku suxan mha! yasa qutux ke qani lga baqun nha kwara la. ana kwara qalang lga ini bziboq lmosay ru mlata lmosay bih llingay na qmayah qasa uzi la. kya qu ini nha baqi ru mstnaq tuqi qu squliq lga si bzinah mwah ngasal lozi, kinsuxan nya ini ga snaga nya qutux ryax lozi, ana ga si ga skahul nya te binah na qalang musa mcbaq. bali khopa iyal qu qalang ta sraral pi, kruma ga osa ta tuqi na qmayah qasa ga ini ptnaq uzi ru syan nha tuqi nanak uzi, maki nanak qu gaga nya pcizyuwaw ta ita Tayal. misuw qani lga si say mha ungat qu gaga nqu mahu trakis qani hiya la, ana maki ga kya qutux ini ga sazing na qalang cyux nha slahang qu gaga qani.
在收割之前，該家族的長者或者是該家族的父親會在前一天晚上到部落告知摘穗的事情，說：明天一大清早我要去摘穗。所以部落的族人知道後，當天早上也不會早起活動或者出現在農耕地的附近。倘若在路途中遇到其他部落的人，該家族的這名男子就會即刻返回家中，隔天早上或擇日再進行，但必須預先告知其他部落的族人知道。早期泰雅族的部落只有少數幾戶居住，各家族的農耕地不會在同一個地點，甚至各家族會自行開一條小徑通往自己的耕地，所以通常在進行摘穗祭時不會遇到人，這些農耕的禁忌是泰雅族人一直謹守的規範。雖然大部分的部落已經沒有摘穗祭的儀式，即便有可能也只有一、二個部落還在努力的延續這樣的儀式。
ta qu sasan nasa lga cinngasal qutux mlikuy ga mziboq balay musa, mha ni twahiq qu qmayah lga kruma siy usa pzil m'abi kya, ini ga milaw puniq musa. siy kinhway hmkangi musa ini balay 'syang ru s'asi. tehok qmayah n_gon htuw na wagi, smyax qu wagi lga, ktay siy p'anak wagiq qu bway trakis qasa, wagal pitu bway nya, rasun ru shyup sa talap tatak, yasa qu cina son nha. baha hmswa mrhuw sraral mga maki kya qmayah lga siy ymatak kya la, masoq mtzywaw gaga mwah mhngaw ngasal ha.
當天一大清早，該家族的一名男子不能發出任何聲響，必須安靜地進行初穗祭，天未破曉前拿著火把到達農耕地，太陽未升起前，他就進行初熟祭，倘若農耕地太遠，有的人會在前一晚就先在工寮睡覺，他仔細的巡視所有的小米，當中挑選出七株又大又長的小米穗，用山棕葉繫緊，再將之插入於工寮的竹牆上，早期泰雅族只要在哪裡耕種，就會在該處建起簡易的休憩處(現稱之工寮)，當天早晨挑選的七株小米穗就放置在工寮，第一天的初穗祭就結束，當天也不能繼續工作，須返回家裡休息。
kinsuxan nya lga musa moyaw zmagal bway ru kroyux na trakis lozi, yasa qu sincikut, squnun qu pitu ru zmagal lga mopuw sazing la, nanu yaqu mpuw sazing bway qani, yasa qu son nha rpi ru, squnun lga giwal sa qutux kawas, nanu qani qu galan ghap kbalay sm’atu pi. ana ga si ki blequn mugi, qani qu son nha sm'atu kmloh trakis ini ga mahu trakis. mahu trakis ga, kruma sazing bingi ini ga cyugal bingi lga suqun nha mtzyaw la, kruma ga pyogan qutux ini ga sazing bingi lga musa sinciku, ana qsuqi ga ini hnasiy zmagal bingi, suqun mtzyuwaw lga ana knwan kmloh balay la. mahu trakis uzi ga blequn nha balay mnglung ru khangan nha gmluw uzi. trang squ mtzyuwaw ga ini nbah hmut kmayal ana nanu ke, kwara sa m'uy ini ga mhq’ya ga ini nha balay hmci kmal,baha hmswa phtun su ke qani lga ana su tehoq kawas hnyal m'uy ru mhqya su balay lma. gaga na mahu trakis ga ini piyang p'yux, ana ga maki qu imi nqu msyunaw ru mbayang.
隔天一大早，該家族的該名男子在天未破曉前，再次到農耕地繼續挑選五株大又長的小米穗，進行「覆割」的儀式。「覆割」主要的意義，是要做「結束；結尾」的工作，該名族人將五株小米穗與前一天所挑選的七株小米穗用山棕葉繫緊，這十二株小米穗就是來年作播種祭的種子，但是必須要好好曬乾。泰雅族進行摘穗祭的時間需要二天或者三天的時間就結束，有時當中會間隔一或二天，但是最常不會超過五天，摘穗儀式完成後，隨著各家族的需求或適當時間開始進行收割的工作，在收割小米的時候，族人的態度是很嚴謹的，在收割時不得說出有關小米以及「餓」或「渴」等語言表達。據說若說出饑渴之語，明年收獲前，會常常遭受饑渴。泰雅族的摘穗祭雖然很簡單，但儀式當中具有「延續」和「傳承」的意義。
Tayal sraral ga qutux qutux ngasal siy tbuci muhi pinbahuw, nanu yasa qutux qutux ngasal uzi ga ini pgluw qutux gaga, baha hmswa bali ptnaq qu qmayah ini ga pinbahuw ta rwa. suqun nha mtzuyaw gaga na mahu trakis lga, ini ga shngaw nha qutux sazing ryax, babaw nasa lga bnkis na qutux ngasal qani musa pspung ru kmayal mha, nway ta musa kmlah la! muci qu bnkis la. nanu pkayal qu qutux ngasal qani ru taring musa kmloh la.
早期我們泰雅族是各家族分別進行播種，因為農耕地或者種植的農作物不同，在進行摘穗祭時也是各自進行。摘穗祭結束後，有時候會休息一至二天，之後就由該家族的耆老決定，耆老會說：我們可以開始去收割了。之後，就開始進行討論以及收割的工作。
maki uzi qu qalang trang squ mahu trakis mga musa shway bnkis nha kmayal mha, mhway kinlahang mamu kwara pincyogan myan qani nyux thoyay mkbway, nyux myan musa thoyay klhun la. qani hiya ga kinlahang mamu kinita mamu, nyux sami musa kmloh qani lga anay sami skahul squ kinqoyat mamu lozi musa mblaq muci sqani mtzyaw ru kmloh, masoq lga t'aring kmloh kwara la.
有些部落在進行收割前，會先感謝祖靈以及祈求祖靈保佑的儀式，耆老說道：謝謝你們的庇護讓農作物可以豐饒，現在我們要收割了，祈求你們賜下祝福。結束之後才開始收割的工作。
mahu trakis ga galun abaw gleng ru cyux mromun qasa san nha lmahu, ru ringu nha klbil siy blaq mbkuw, maki qutux qu musa mhul bengan. musa kmloh muci ga, s’usa nha magal abaw saping, hbku hnuk qasa galun nha, hmabuk ru syan bih habuk ha. khmay mgluw kmloh ga, sazing qu mhul hiya. ini skkwa qutux hi, hminas magal hi kmloh lga si ki sazing hi mhul la. tnaq bengun qba lga sbiq sa mhul qasa. squnun ru bhlan abaw saping qu ami nya, trakis ga san nha sqani ntzyaw.
收割小米時，族人會將前面的葉片拉開，垂狀的小米桿往下折斷，族人會從山腰下一排一排整齊地往上採收，族人會將鮮嫩的山棕葉條掛在皮帶上用來繫小米，若幫忙採收的人多，或者超過五個人，必須有二個人負責繫綁小米桿的工作，因為一個人會來不及，當採收一把小米後，就將小米交給負責繫繩的人，他會將一把一把的小米繫緊之後，推放在小米園的周邊。
ana ga trang squ kmloh pagay ga s'agal nha saqet ktan qu qba, hopa qba ga tzyu magal puqing kyapun ru smaqet sbilun syaw na suruw. tnaqun smi te suruw qasa smryut ru smilay la san sqani smilay pagay hiya. kmloh pagay uzi ga mrhuw sraral ga ungat buli ru saqet skbalay nha ruma, syan nha ngos ru rwangan nha puniq, kitu lga yasa skit nha pagay maki buli ru saqet lga yasa bengun nha la.
收割稻米的方式是按照手的大小，握住稻穀莖桿的下方，再用小鐮刀往根部用力割，根部下方則留下，再整齊的排放於後面，之後再打米。以前祖先收割稻子時，會拿竹子做成一把銳利的小鐮刀，利用火烤的方式使其堅硬，就是收割稻子最好的工具，一直到有了鐵製的刀子之後就沿用鐵製類工具。
musa qmayah ga lama kmloh qu kneril hiya, mlikuy hiya ga musa mlaw qmayah ha, kya maki cikay ana nanu lga san nya smayuk syaw na tatak. qlyan lga bali klama qu Tayal sraral pi, kya minsazing maniq rwa, ru mziboq musa ha, kya musa mpuw spung ryax lga musa phapuy qu kneril hiya, musa tmahoq qoli ru spgluw nha tmahoq qu tuwil qasa uzi, nanu qu tuwil qasa uzi ga spgluw nha syaw syaw na trakis tramat, yasa qu thkun nha uzi, ru gbyan musa tbah phapuy ngasal la. kwara qu nniqun rramat Tayal ga siy agal sa te rgyax kwara, ini bbazi nnanu ini pskyut qu nniqun nha uzi.
收割小米時，婦女們會先收割小米，男子則會先到小米園附近巡視捕獵區，再進行燒烤獵物的工作，因為泰雅族人沒有吃早餐的習慣，一天只有吃二餐，約在十點鐘左右，婦女就會到工寮煮飯，並且將燒烤後的獵物和瓜類植物一起煮成大鍋湯，至於瓜類的菜餚，則是種植在小米園的周圍，直到下午才回家煮晚餐，祖先的菜餚都是從山裡取得，所以從來不會斷食。
Tayal sraral ga ungat iyan qu smabu sbil, baha hmswa musa ta mtzyuwaw qmayah ga musa phapuy tatak, lama smabu qu kneril, sbun nha bwax qasa ru bali smli bwax sraral pi, yasa qu pqaniq lga smxu ru m'yunbi bwax ru musa kmloh la. ramat ga musa rgyax lga maki nanak la, baha hmswa trakis qani llingay nya ga yasa qu thngan na yapit, yapit qasa ga si ptkit, si ga blequn smi blihun, nanu yasa qutux qutux sasal ga 'son nha m'law mita, qmayah qasa kbhul blihun sni nha lga, mtzyul ini ga mpatul qu qqoli galun nha la, musa rgyax lga cinmuyaw balay la. ana yapit, bhut, ini ga kugeh maki kwara uzi. kwara ka llingay qmayah ga cingay balay qu pzit nya uzi, ru kmayal qu qutux bnkis mha, sraral mga cingay qu qmayah ga, si mgayang kya kwara pzit ma, ana maniq ini piyux qu nniqan nha. kruma ga skbalay nha blihun ruma, yasa qu ukuw ru yapi aki mlahang cikay pinbahuw.
早期祖先沒有帶便當以及儲放米粒的習慣，如果要到農耕地工作，婦女們先將殼米打好包起來，當天再帶到工作的地方做烹調。至於菜的部分，只要到了山上自然就有，種植小米的周圍是飛鼠出沒的地方，飛鼠喜歡在小米園四處流竄，必須要設置一道一道的門(即指圍籬式陷阱)。男子們每天一大早就先到小米園附近的陷阱區觀望，倘若放置一百個陷阱門，就會捕獵到30至40隻老鼠，即便是飛鼠、松鼠或者是薙雞通通都有，族人只要一到山上，就會很富有。農耕地的周圍常有許多的麻雀出沒，部落的耆老說：以前只要農耕地多，就有許多的麻雀到處流竄，但是他們所吃的東西並不多。所以，族人會設置圍籬式陷阱或者直排籬式陷阱保護農作物。